Alzheimer và đột quỵ là hai nguyên nhân chủ yếu dẫn tới tình trạng sa sút trí tuệ ở người già, khiến cho họ lú lẫn, không thể tự chăm sóc.
Bác sĩ Nguyễn Bá Thắng, Trưởng Trung tâm khoa học Thần kinh, Trưởng Đơn vị Đột quỵ, trung tâm y tế Đại học Y dược TP HCM, cho thấy mới đây trung tâm y tế tiếp nhận một nữ người mắc chứng bệnh 65 tuổi, thường xuyên quên đường về nhà. Người nhà nói vài tháng trước, bà thường lặp đi lặp lại một vấn đề nhiều lần. khoảng tầm một tuần trước khi nhập viện, bà có vài lần đi chơi trong cùng một ngày song đều không nhớ đường về nhà. Bà có tiền sử đái tháo đường, điều trị bằng thuốc hơn 4 năm nay.
Các xét nghiệm phản hồi kiểm tra về thần kinh và tâm lý cho xuất hiện người phụ nữ sa sút trí tuệ thời kỳ trung gian, cần phải nhập viện theo dõi diễn tiến chứng bệnh, đồng thời hướng dẫn chăm sóc và tập luyện tăng lên công dụng.
Theo bác sĩ Thắng, sa sút trí tuệ là chứng bệnh lý xảy ra do những tế bào não, hoặc đường liên kết giữa các tế bào não gặp phải tổn thương, thực hiện mất đi công dụng vận động thông thường. Đây là các công dụng cao cấp của con người, như trí nhớ, sắp xếp công việc, tính toán, tư duy, lên kế hoạch, chăm sóc chủ yếu mình, quan tâm tới người không tương tự… Chứng rối loạn thần kinh này không những gây nên tác động trực tiếp tới uy tín cuộc sống của người chứng bệnh, người thân mà còn tạo các gánh nặng về kinh tế cho gia đình, xã hội.
Cùng quan niệm, bác sĩ Tống Mai Trang, khoa Thần kinh, cho thường hay sa sút trí tuệ là chứng bệnh thường gặp ở người già và được xếp vào nhóm chứng bệnh lý “báo động đỏ” trên toàn thế giới. Theo các thống kê năm 2015 của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), cứ ba giây trên thế giới lại có một ca mới mắc căn chứng bệnh này. Khi chứng bệnh tiến triển, người chứng bệnh không thể tự chăm sóc chủ yếu mình, không thể sinh hoạt thường thì nếu không có người thân hỗ trợ. Người chứng bệnh có thể không nhận hiểu được người thân, có các triệu chứng rối loạn hành vi tâm thần, như cáu gắt, nghi ngờ, kích động dẫn tới không hợp tác trong quá trình điều trị.
Bác sĩ Trang dẫn nghiên cứu của WHO cho xuất hiện tỷ lệ người mắc chứng bệnh sa sút trí tuệ tăng gấp đôi sau mỗi 10 năm. Năm 2018, thế giới có 50 triệu người gặp phải sa sút trí tuệ, ước tính năm 2030 con số này khoảng tầm 82 triệu người, năm 2050 khoảng tầm 152 triệu người. trong số đó, tỷ lệ mắc mới chứng bệnh sa sút trí tuệ ở nước tiến triển được kiểm soát ổn định, do tình trạng già hóa dân số từng ổn định. Còn các nước đang tiến triển như Việt Nam thì tỷ lệ người chứng bệnh tăng cao hơn, vì ở các nước đang tiến triển, sự già hóa dân số xảy ra nhanh hơn các nước không tương tự.
Tại Việt Nam, Hội chứng bệnh Alzheimer và Rối loạn thần kinh nhận thức thống kê năm 2018 cả nước có 500.000 người trên 60 tuổi mắc sa sút trí tuệ, chiếm khoảng tầm 5% trong nhóm tuổi này.
Bác sĩ Trang thăm khám và test tâm thần kinh với các vấn đề nghiên cứu trí nhớ, nguy cơ sử dụng ngôn ngữ, xử lý trường hợp cho người mắc chứng bệnh nghi gặp phải sa sút trí tuệ. Ảnh: trung tâm y tế đưa đến
Theo các chuyên gia, có nhiều nguyên nhân dẫn tới sa sút trí tuệ. trong số đó, phần lớn mối quan hệ tới tình trạng thoái hóa thần kinh, điển hình nhất là chứng bệnh Alzheimer. Thứ hai là chứng bệnh lý mối quan hệ tới mao mạch, cụ thể là di chứng đột quỵ. Chấn thương sọ não, Parkinson… cũng gây nên ra chứng bệnh này. những nhóm chứng bệnh không tương tự như nhiễm trùng thần kinh, thiếu vi hoạt chất cũng mang tới những dấu hiệu tương tự chứng bệnh lý sa sút trí tuệ.
Mỗi năm Việt Nam có khoảng tầm 200.000 người gặp phải đột quỵ, theo Bộ Y tế. Thế giới ghi nhận tỷ lệ mắc sa sút trí tuệ sau đột quỵ khoảng tầm 30-60% tùy từng nghiên cứu. Tuy nhiên, bác sĩ Thắng phân tích, không phải tất cả người chứng bệnh đột quỵ đều mắc phải tình trạng này. Những người gặp phải đột quỵ nhiều lần, nhiều ổ tổn thương (nhồi máu não đa ổ) và đột quỵ ở vùng đồi thị (nơi chịu trách nhiệm giữ trí nhớ, công dụng cao cấp như suy nghĩ, tính toán, lên kế hoạch…) sẽ có nguy cơ sa sút trí tuệ cao hơn. Cùng tùy theo vùng tổn thương và tình trạng tổn thương sau đột quỵ mà quyết định việc người chứng bệnh có gặp phải sa sút trí tuệ thường hay không.
Nguy cơ khởi phát chứng bệnh mở rộng theo từng thời kỳ lứa tuổi. Ở lứa tuổi thanh thiếu niên, trình độ học vấn thấp là tiền đề dẫn tới sa sút trí tuệ trong tương lai. Người thuộc nhóm tuổi trung tuổi (40-60 tuổi) có nguy cơ sa sút tăng cao nếu rơi vào các trường hợp giảm sút thính lực, chấn thương đầu, tăng huyết áp, béo phì, uống nhiều rượu bia. Ở thời kỳ cao niên, các chứng bệnh lý mối quan hệ tới mao mạch như đái tháo đường, đột quỵ, trầm cảm hoặc thói quen hút thuốc lá lâu năm, thói quen sinh hoạt thụ động, ít tiếp xúc xã hội, giao tiếp sẽ thực hiện tăng nguy cơ suy giảm sút nhận thức.
“Mặc dù vậy, khoảng tầm 40% các yếu tố tác động tới não bộ gây nên sa sút trí tuệ có thể phòng ngừa từ sớm bằng cách xây dựng một thói quen sinh hoạt lành mạnh, hạn chế các thói quen xấu như hút thuốc, uống rượu bia, lo sợ nếu để lâu…”, bác sĩ Thắng nói.
Ngoài ra, sa sút trí tuệ không phải là hiện tượng lão hóa tự nhiên, các dấu hiệu của hội chứng này đều mang tính hoạt chất chứng bệnh lý, bác sĩ Trang cho thấy. Người chứng bệnh và thân nhân có thể dựa vào 10 dấu hiệu cảnh báo sau để nhận biết dấu hiệu sớm của chứng bệnh. gồm giảm sút trí nhớ; không dễ khăn khi thực hiện các công việc quen thuộc; không dễ khăn trong việc sử dụng ngôn ngữ để biểu đạt ý; mất định hướng về thời gian và nơi chốn; giảm sút nguy cơ phản hồi trường hợp; thế đổi về thái độ và hành vi; không dễ khăn trong việc hiểu thông tin về thị giác và không gian; rút khỏi công việc và các vận động xã hội.
Việc phát hiện và điều trị sớm sa sút trí tuệ giúp cho người chứng bệnh kiểm soát tình trạng và giữ uy tín cuộc sống tốt hơn trong thời kỳ đầu. Đồng thời có thời gian để lập kế hoạch, đưa ra lựa lựa chọn phương pháp điều trị và chăm sóc phù hợp. Thêm nữa, người thân và người chăm sóc sẽ có thời gian thích nghi dần với những thế đổi của người chứng bệnh về nhận thức và hành vi.
Thư Anh
