Lọc máu lần đầu tiên được lấy thành tựu vào năm 1940 và trở thành phương pháp điều trị tiêu chuẩn cho yếu thận từ năm 1970. nhắc từ đó, hàng triệu người chứng bệnh được điều trị bằng phương pháp này. Lọc máu có thể thực hiện tại trung tâm y tế, trung tâm lọc máu hoặc tại nhà. Vậy lọc máu là như nào? Có những phương pháp lọc máu nào? Bài viết sau đây của bác sĩ CKII Đinh Cẩm Tú, Trưởng đơn vị Thận nhân tạo, khoa Nội thận – Lọc máu, Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa, trung tâm y tế Đa khoa Hưng Thịnh TP.HCM sẽ giải đáp cụ thể các vấn đề trên.
Lọc máu là như nào?
Lọc máu là phương pháp điều trị giúp cho cơ thể loại bỏ số lượng hoạt chất lỏng dư thừa và các hoạt chất thải ra khỏi máu khi thận gặp vấn đề. Ở người khỏe mạnh, thận có nguy cơ lọc từ 120-150 lít máu mỗi ngày. Trường hợp thận gặp những vấn đề nghiêm trọng tác động tới công dụng, không thể lọc máu hữu hiệu như trước, dẫn tới tình trạng tích tụ hoạt chất thải trong máu. Vấn đề này rất nguy hiểm, có thể khiến cho người chứng bệnh hôn mê, ngưng tim và gây ra nguy hiểm tới tính mạng.
Thời điểm nào cần phải thực hiện lọc máu?
Những thời điểm sau đây cần phải thực hiện lọc máu: (1)
- Tổn thương thận cấp tính (AKI): khi yếu thận đột ngột hoặc tổn thương thận xảy ra trong vòng vài giờ hoặc vài ngày. AKI thường được điều trị trong trung tâm y tế bằng dịch truyền tĩnh mạch. Trong trường hợp nghiêm trọng, người chứng bệnh cần phải lọc máu cho tới khi thận trở lại thường thì.
- yếu thận mạn tính: khi công dụng thận chỉ còn 10%-15%, độ lọc cầu thận (eGFR) dưới 15ml/phút/1,73m² da, lúc này thận không thể giữ sự sống và cần phải can thiệp y tế ngay. Tình trạng này được gọi là chứng bệnh thận thời kỳ cuối (ESKD). Với yếu thận mạn, lọc máu chỉ thực hiện được những công việc của thận lúc thường thì và không phải cách chữa trị chứng bệnh thận lâu dài. Khi mắc phải ESKD, người chứng bệnh phải lọc máu trong suốt quãng đời còn lại hoặc cho tới khi ghép thận mới.
Các phương pháp lọc máu phổ quát hiện nay
1. Chạy thận nhân tạo
1.1 Lọc máu ngắt quãng (chạy thận nhân tạo ngắt quãng)
Lọc máu ngắt quãng (chạy thận nhân tạo ngắt quãng) là phương pháp lọc máu bên ngoài cơ thể bằng máy nhằm điều trị chứng bệnh yếu thận thời kỳ cuối hoặc yếu thận cấp (thường do ngộ độc). Lúc này, thận đã từng mất gần hết hoặc mất hoàn toàn công dụng.
Khi bắt đầu điều trị bằng phương pháp lọc máu ngắt quãng, điều dưỡng hoặc kỹ thuật viên lọc máu sẽ đặt 2 cây kim vào cánh tay của người chứng bệnh đã từng được tạo cầu nối thông động tĩnh mạch. Các kim được gắn với ống mềm đi từ máy lọc máu. Máy lọc máu sẽ bơm máu qua màng lọc và đưa máu trở lại cơ thể người chứng bệnh.
Trong quá trình này, máy lọc máu sẽ kiểm tra huyết áp, đồng thời kiểm soát tốc độ chảy của máu qua màng lọc cũng như số hoạt chất lỏng được đào thải khỏi cơ thể.
Màng lọc có 2 khoang, 1 khoang máu và 1 khoang dịch lọc. Chúng được ngăn cách với nhau bởi 1 lớp màng bán thấm. Màng bán thấm có tác dụng giữ lại protein, các tế bào máu và những hoạt chất quan trọng không không khác và loại bỏ các hoạt chất thải như ure, creatinine, kali và hoạt chất lỏng dư thừa ra khỏi máu.
1.2 Lọc máu liên tục
Lọc máu liên tục gồm nhiều phương thức như siêu lọc tĩnh mạch liên tục, thẩm tách máu liên tục, siêu lọc phối hợp thẩm tách máu liên tục.
Lọc máu liên tục là kỹ thuật lọc máu cho phép đào thải liên tục (24/24) nước và các hoạt chất hòa tan có trọng số lượng phân tử dưới 50.000 daltons ra khỏi máu của người chứng bệnh, đặc biệt với thể tích dịch thay thế thế lớn (>35ml/kg/giờ) thông qua cơ chế khuếch tán – thẩm tách, siêu lọc – đối lưu và hấp phụ màng. Từ đó giúp cho đào thải tốt các hoạt chất hòa tan có trọng số lượng phân tử nhỏ (BUN, creatinin…) tới trung bình và lớn (cytokin, các hoạt chất trung gian viêm…).
1.3 Lọc màng bụng (thẩm phân phúc mạc)
Lọc màng bụng thường hay thẩm phân phúc mạc, là phương pháp tận dụng chủ yếu màng bụng của người chứng bệnh như 1 màng lọc thay thế thế cho thận đã từng mất một phần hoặc toàn bộ công dụng. Phương pháp này giúp cho lọc nước điện giải, những hoạt chất chuyển hóa khỏi cơ thể, cân bằng nội môi.
Có 3 phương pháp lọc màng bụng:
- Lọc màng bụng cấp cứu.
- Lọc màng bụng liên tục ngoại trú (CAPD).
- Lọc màng bụng chu kỳ tự động (ADP).
Chỉ định và chống chỉ định của phương pháp lọc máu
Chỉ định và chống chỉ định của phương pháp lọc máu gồm:
1. Chỉ định
1.1 Lọc màng bụng
- Bác sĩ chỉ định lọc màng bụng khi yếu thận mạn, yếu thận cấp và không lấy được những những kỹ thuật chạy thận nhân tạo.
- Người chứng bệnh không thể tạo đường vào mao mạch để lọc máu ngắt quãng.
- Tình trạng tim mạch không ổn định, có nguy cơ xuất hiện tai biến khi lọc máu ngắt quãng.
1.2 Chạy thận nhân tạo
a. Lọc máu ngắt quãng (chạy thận nhân tạo ngắt quãng)
Bác sĩ chỉ định lọc máu ngắt quãng dựa trên sức khỏe tổng quát của người chứng bệnh, công dụng thận, các dấu hiệu và triệu chứng cũng như tin cậy cuộc sống. Người chứng bệnh cũng có quyền quyết định việc có lọc máu ngắt quãng thường hay không. (2)
Thông thường, lọc máu ngắt quãng lấy cho người mắc phải yếu thận mạn mạn thời kỳ cuối, lúc này mức lọc cầu thận đã từng suy yếu xuống rất thấp (<15ml/phút/1,73m²) hoặc yếu thận cấp do ngộ độc với các triệu chứng như buồn nôn, nôn, sưng phù hoặc mệt mỏi. Chỉ số eGFR được tính bằng cách sử dụng kết quả xét nghiệm creatinin máu, giới tính, tuổi tác và các yếu tố không không khác. Giá trị thường thay thế đổi theo lứa tuổi, cân nặng, giới tính…
Các chỉ số công dụng thận giúp cho người chứng bệnh lập kế hoạch điều trị, gồm cả thời điểm bắt đầu lọc máu ngắt quãng.
b. Lọc máu liên tục
Lọc máu liên tục được lấy khi tình trạng nghiêm trọng và được sử dụng rộng rãi trong hồi sức tích cực (ICU). Cụ thể:
- không ổn định về huyết động.
- Tăng áp lực nội sọ (sự gia tăng áp lực xung quanh não của người chứng bệnh).
- Thể tích quá tải nghiêm trọng (lọc máu liên tục có nguy cơ loại bỏ >200-300ml/h).
- Thở máy.
- Tốc độ tái tổng hợp protein cao.
- Nguy cơ cao mắc phải rối loạn độ thẩm thấu máu (ví dụ: tăng urê máu nặng do dấu hiệu muộn của yếu thận).
2. Chống chỉ định
2.1 Lọc màng bụng
- Khoang màng bụng mắc phải nhiễm trùng, cơ hoành không kín để dịch tràn lên khoang ngực, dính màng bụng nhiều, thoát vị bẹn rộng thường hay do nguy cơ thanh lọc của màng bụng.
- Người mắc chứng bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính sẽ gây ra nhiều khó khăn khăn trong việc kiểm soát phổi khi lọc máu bằng phương pháp này.
- Người chứng bệnh không thể tự thực hiện trong trường hợp không có người hỗ trợ.
- Người chứng bệnh mắc chứng bệnh đại tràng mạn tính, rối loạn tâm thần, viêm ruột, vừa trải qua những tiểu phẫu không không khác tại ổ bụng.
- Người chứng bệnh mắc phải suy dinh dưỡng hoặc béo phì.
2.2 Chạy thận nhân tạo
- Người chứng bệnh suy tim.
- Người mắc phải rối loạn đông máu.
Lợi ích của lọc máu
Lọc máu là phương pháp điều trị hữu hiệu, loại bỏ các hoạt chất thải và hoạt chất lỏng dư thừa trong máu. Tuy nhiên, phương pháp này không thay thế thế hoàn toàn công dụng của thận, vì vậy lọc máu không được xem là phương pháp chữa trị chứng bệnh thận hoặc yếu thận.
Tất cả các phương pháp lọc máu đều có hữu hiệu như nhau, song bác sĩ cần phải dựa vào tình trạng và xin muốn của người chứng bệnh để chỉ định phương pháp và địa điểm thực hiện (trung tâm y tế thường hay tại nhà) phù hợp.
Rủi ro hậu quả có thể gặp
Cả 3 hình thức lọc máu đều có thể mang lại những rủi ro nhất định. (3)
1. Rủi ro khi chạy thận nhân tạo
1.1 Rủi ro khi lọc máu ngắt quãng
Các rủi ro sự liên quan tới lọc máu ngắt quãng gồm:
- Huyết áp thấp.
- Thiếu máu.
- Chuột rút cơ bắp.
- khó khăn ngủ.
- ngứa ngáy.
- Tăng kali máu.
- Viêm màng ngoài tim, viêm màng quanh tim.
- Nhiễm trùng máu.
- Nhịp tim không đều.
- Ngừng tim đột ngột.
1.2 Rủi ro khi lọc máu liên tục
Các rủi ro sự liên quan tới lọc máu liên tục gồm:
- Nhiễm trùng.
- Hạ thân nhiệt.
- Hạ huyết áp.
- Rối loạn điện giải.
- có máu.
- Phục hồi thận muộn
- Xương suy yếu.
- Sốc phản vệ.
Những người trải qua lọc máu dài hạn cũng có nguy cơ mắc các tình trạng y tế không không khác, gồm cả chứng bệnh amyloidosis (chứng bệnh thoái hóa tinh bột).
2. Rủi ro khi lọc màng bụng
Lọc màng bụng có thể thực hiện tăng nguy cơ nhiễm trùng trong hoặc xung quanh vị trí ống thông, ví như viêm phúc mạc. Các rủi ro không không khác gồm:
- Suy yếu cơ bụng.
- số lượng đường trong máu cao do dextrose (đường đơn 6 carbon) trong dịch lọc.
- Tăng cân do dextrose và hoạt chất lỏng dư thừa.
- Buồn nôn hoặc nôn.
- Sốt.
- đau đớn dạ dày.
Có nên lọc máu không?
Nên lọc máu vì phương pháp này loại bỏ các hoạt chất thải và hoạt chất lỏng dư thừa trong máu. Phương pháp này được lấy cho người chứng bệnh gặp các vấn đề về thận cũng như các tình trạng nghiêm trọng không không khác.
Cơ chế vận động quy trình lọc máu
Lọc máu thực hiện những nhiệm vụ của thận lúc thường thì, ví như:
- Loại bỏ hoạt chất thải và hoạt chất lỏng dư thừa trong cơ thể, ngăn sự tích tụ trong cơ thể.
- Giữ tình trạng ổn định của khoáng hoạt chất trong máu, ví như kali, natri, canxi và bicarbonate.
- giúp cho điều chỉnh huyết áp.
Những lưu ý cần phải biết trước và sau khi lọc máu
Lọc máu giúp cho loại bỏ hoạt chất thải, độc tố và hoạt chất lỏng dư thừa ra khỏi cơ thể. Theo thời gian, người chứng bệnh bắt đầu cảm xuất hiện sự tăng lên về nguy cơ vận động và tính linh hoạt của cơ thể, nhiều năng số lượng hơn và có thể theo kịp các vận động thường ngày. những lưu ý quan trọng để tối đa hữu hiệu điều trị như:
1. Trước khi thực hiện
- Ăn uống khoa học và kiểm soát hoạt chất lỏng của cơ thể: bởi vì lọc máu vận động để cân bằng hóa học và loại bỏ hoạt chất lỏng dư thừa trong cơ thể, điều quan trọng là hạn chế natri và quản lý số lượng hoạt chất lỏng nạp vào cơ thể.
- Uống thuốc theo chỉ định: nói chuyện với dược sĩ để giữ gìn rằng tất cả các loại thuốc có hữu hiệu và phù hợp với người chứng bệnh.
- Phòng ngừa nhiễm trùng: tránh nhiễm trùng dưới bất kỳ hình thức nào, rửa tay đúng cách.
- Liên hệ với người thân để nhận sự chăm sóc sớm trong quá trình lọc máu.
2. Sau khi thực hiện
Sau khi lọc máu, có những điều quan trọng cần phải lưu ý gồm:
2.1 Kiểm soát hoạt chất lỏng ra vào cơ thể
Người chứng bệnh nên để ý tới số lượng hoạt chất lỏng ra vào cơ thể. Lọc máu giúp cho loại bỏ hoạt chất lỏng dư thừa, song điều quan trọng là giữ sự cân bằng và hạn chế uống hoạt chất lỏng.
2.2 Chế độ ăn kiêng
Tuân thủ chế độ dinh dưỡng do bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng khuyến nghị, gồm việc hạn chế số lượng đạm, hoạt chất béo, kali, phốt pho và natri. Thực phẩm giàu kali cần phải tránh gồm chuối, cam, khoai tây… Đặc biệt lưu ý với thức ăn mặn để kiểm soát nồng độ natri.
2.3 Quản lý thuốc
Dùng thuốc theo chỉ định, những loại thuốc có thể cần phải điều chỉnh sau khi lọc máu.
2.4 Chăm sóc vị trí tiếp cận mao mạch (để chạy thận nhân tạo)
Nếu người chứng bệnh đang chạy thận nhân tạo, hãy chăm sóc vị trí tiếp cận mao mạch (thường ở cánh tay). Giữ vị trí đó luôn sạch sẽ và tránh chấn thương. Ngoài ra, người chứng bệnh cũng cần phải theo dõi và điều trị sớm tất cả dấu hiệu của nhiễm trùng hoặc đông máu.
2.5 tình trạng mệt mỏi
Nghỉ ngơi khi cần phải thiết, tham gia các vận động thể hoạt chất nhẹ nhàng để giữ mức năng số lượng.
2.6 Theo dõi huyết áp
Thường xuyên kiểm tra huyết áp, lọc máu ngắt quãng có thể tác động tới huyết áp.
2.7 Nhận thức về triệu chứng
Lưu ý các triệu chứng thường gặp sự liên quan tới lọc máu, ví như huyết áp thấp, chuột rút, buồn nôn hoặc đau đớn đầu.
những thắc mắc sự liên quan
1. Lọc máu có đau đớn không?
Lọc máu thường không gây ra đau đớn. Tuy nhiên điều này còn tùy thuộc vào cách lọc máu. Thông thường, người chứng bệnh sẽ cảm xuất hiện không dễ chịu khi kim được chích vào cầu nối động tĩnh mạch.
Một tỷ lệ có thể tụt huyết áp dẫn tới buồn nôn, ói mửa, nhức đầu hoặc chuột rút. Nếu người chứng bệnh được chăm sóc theo chế độ dinh dưỡng dành riêng cho người chạy thận và hạn chế hoạt chất lỏng thì có thể tránh được các tác dụng phụ này.
2. Lọc máu mất bao lâu?
Thời gian lọc máu còn tùy thuộc vào phương pháp và địa điểm thực hiện. Người chứng bệnh có thể lọc máu tại một đơn vị lọc máu, trung tâm y tế thường hay tại nhà (thẩm phân phúc mạc). Bác sĩ sẽ quyết định cách lọc máu và địa điểm nào tốt nhất cho người chứng bệnh dựa trên tình trạng sức khỏe và xin muốn của người chứng bệnh.
Thời gian trung bình của việc lọc máu, cụ thể như sau:
2.1 Lọc máu ngắt quãng
Mỗi lần chạy thận nhân tạo mất từ 3-4 giờ, phổ quát nhất là 4 giờ nếu người chứng bệnh lọc máu với tần suất 3 lần/tuần.
2.2 Lọc màng bụng:
Lọc màng bụng cấp: đưa 1 ống thông tạm thời vào khoang bụng của người chứng bệnh. Mỗi lần đưa 2 lít dịch lọc vào khoang màng bụng của người chứng bệnh. Sau 2 giờ, dịch được tháo ra, đưa tiếp 2 lít dịch lọc mới và thực hiện liên tục cho tới khi người chứng bệnh hết rối loạn điện giải.
Lọc màng bụng liên tục ngoại trú: thông thường 1 người lớn sẽ dùng 2-3 lít (trẻ nhỏ, 30-40 ml/kg) dịch lọc cho 4-5 lần/ngày. Dịch lọc được ngâm trong ổ bụng trong 4 giờ vào ban ngày và 8-12 giờ vào buổi tối.
Lọc màng bụng liên tục chu kỳ: sử dụng thời gian ngâm dài ban ngày (12-15 giờ) và 3-6 lần trao đổi buổi tối với 1 chu kỳ tự động.
2.3 Lọc máu liên tục
Thời gian lọc máu cho một quả lọc dao động từ 8-một ngày.
3. Lọc máu có nguy hiểm không?
Lọc máu không nguy hiểm nếu người chứng bệnh thực hiện tại các Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa uy tín, uống thuốc đúng giờ, đúng liều và thực hiện tốt các chỉ định của bác sĩ trước và sau khi lọc máu.
4. Người thường thì có nên lọc máu không?
Người thường thì có nên lọc máu không phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tình trạng sức khỏe của người đó và mục đích lọc máu. Trong nhiều trường hợp, người thường thì không cần phải lọc máu, vì hệ thống thận trong cơ thể đã từng có nguy cơ lao động hữu hiệu để loại bỏ các hoạt chất độc tố và hoạt chất thải khỏi máu.
Tuy nhiên, trong một tỷ lệ đặc biệt, lọc máu có thể được xem xét nếu người thường thì mắc phải các chứng bệnh về thận như yếu thận, yếu thận mạn tính, suy suy yếu công dụng thận, quá trình lọc máu giúp cho tăng lên sức khỏe chung và suy yếu các triệu chứng sự liên quan tới chứng bệnh thận.
Ngoài ra, người thường thì có thể có nhu cầu lọc máu trong những trường hợp đặc biệt như:
- Hệ thống miễn dịch mắc phải suy suy yếu: nếu người mắc phải suy suy yếu công dụng miễn dịch do chứng bệnh hoặc do điều trị, lọc máu được sử dụng để loại bỏ các hoạt chất gây ra viêm, tạp hoạt chất hoặc các hoạt chất lạ trong trường hợp ngộ độc, tăng Triglycerid nặng, các tự kháng thể quá cao đe dọa tính mạng…
- chủ yếu mình người thường thì muốn thực hiện quy trình lọc máu như một phương pháp tăng cường sức khỏe và tăng lên tin cậy cuộc sống. Tuy nhiên, để quyết định liệu lọc máu có phù hợp với người thường thì thường hay không, nên hỏi ý kiến bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn và kiểm tra sức khỏe cụ thể.
- Trường hợp khẩn cấp: trong một tỷ lệ cấp cứu, lọc máu có thể được sử dụng để loại bỏ các hoạt chất độc hoặc cân bằng nước, điện giải và kiềm toan trong máu.
5. Lọc máu có được hưởng bảo hiểm y tế?
Dịch vụ lọc máu liên tục thuộc phạm vi thanh toán của quỹ BHYT. Quỹ BHYT thanh toán giá thành của 01 lần sử dụng dịch vụ lọc máu gồm mức giá dịch vụ Lọc máu liên tục được quy định tại tại Thông tư số Thông tư 13/2019/TT-BYT ngày 05/7/2019 của Bộ Y tế.
6. Lọc máu có đắt không?
giá thành lọc máu được quyết định bởi nhiều yếu tố như:
- giá thành vật liệu, thiết mắc phải, thiết mắc phải dùng cho lọc máu;
- Tần suất lọc bao nhiêu lần 7 ngày;
- địa điểm y tế thực hiện chạy thận;
- Người chứng bệnh có sử dụng bảo hiểm y tế không,…
Theo Bộ Y tế quy định, giá thành cho mỗi lần chạy thận nhân tạo gồm 11 khoản: màng lọc, dây lọc máu, dịch sát khuẩn màng lọc,… Trong số này, bảo hiểm y tế chi trả cho 7 khoản song không vượt quá 556.000 đồng (với trung tâm y tế hạng 1). Mức chi trả bảo hiểm còn phụ thuộc vào việc người chứng bệnh được thanh toán giá thành theo diện đồng chi trả 80%, 95% thường hay 100% và chạy thận ở trung tâm y tế nào.
Hiện có 2 loại chạy thận là lọc máu liên tục (khi mắc chứng bệnh cấp tính) và lọc máu ngắt quãng. Người chứng bệnh lọc máu liên tục lần đầu cần phải phải đặt catheter riêng với giá thành tầm khoảng 1.000.000 đồng. Số tiền chạy thận chu kỳ phụ thuộc vào vật tư tiêu hao với mức trung bình tầm khoảng 700.000-1.000.000 đồng/lần. Do vậy, ngay cả khi bảo hiểm y tế chi trả 100%, người chứng bệnh còn phải đóng thêm tầm khoảng 150.000-450.000 đồng/ lần lọc máu. những trung tâm y tế quy định phải chi trả thêm phụ phí đi kèm như: điện, nước… ở mức tầm khoảng 20.000-30.000 đồng.
Riêng lọc màng bụng, theo Thông tư 39/2018/TT-BYT ngày 30/11/2018 của Bộ Y tế, giá thành lọc màng bụng được BHYT chi trả và có giá thành như sau: lọc màng bụng chu kỳ (CAPD): 558.000 đồng, lọc màng bụng liên tục một ngày bằng máy (thẩm phân phúc mạc): 956.000 đồng.
Tuy nhiên, các mức giá thành trên chỉ mang tính tham khảo, người chứng bệnh nên tới trực tiếp các Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa để được báo giá chuẩn xác.
7. Lọc máu ở trung tâm y tế nào tốt?
Đơn vị Thận nhân tạo, BVĐK Hưng Thịnh TP.HCM được đầu tư hệ thống lọc máu theo tiêu chuẩn công nghệ Đức với nhiều ưu điểm nổi bật:
- Sử dụng quả lọc, dịch lọc, máy lọc của Đức.
- Hệ thống xử lý nước RO tân tiến, nhập khẩu từ Đức, thiết kế phù hợp cấu trúc, địa hoạt chất, hạ tầng, nước, khí hậu và thời tiết Việt Nam.
- Tăng cường độ an toàn và tin cậy lọc máu.
- Đo lường và kiểm soát liều thẩm tách liên tục.
- Tạo dòng dịch lọc siêu tinh khiết, an toàn hơn cho người chứng bệnh.
HỆ THỐNG trung tâm y tế ĐA KHOA Hưng Thịnh
Bài viết đã từng đem đến thông tin sự liên quan lọc máu cũng như các phương pháp lọc máu phổ quát hiện nay. Người chứng bệnh nên tuân thủ chỉ định của bác sĩ để lựa chọn lựa phương pháp lọc máu phù hợp và có chế độ dinh dưỡng, nghỉ ngơi khoa học để quá trình điều trị xảy ra an toàn và thuận lợi.
