Sởi, Rubella, thủy đậu, ho gà, cúm có tốc độ lây truyền lan nhanh, từng gây nên ra đại dịch, do đó nên chủ động phòng ngừa khi thời tiết thay thế đổi.
Trong ba tháng đầu năm, Bộ Y tế ghi nhận nhiều ca mắc thủy đậu, ho gà, sởi… trên toàn quốc, do đó cảnh báo các địa phương tăng giám sát ổ dịch, rà soát, tăng tiêm chủng vaccine. Những người dân chưa tiêm phòng hoặc chưa có miễn dịch, phụ nữ trong tuổi sinh nở cũng được khuyến cáo phòng ngừa.
Bác sĩ Bạch Thị hàng đầu, Giám đốc Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC, phân tích cơ chế lây truyền lan mạnh của các căn bệnh nói trên trong bối cảnh thời tiết giao mùa và cách phòng ngừa chủ động.
Sởi
Sởi do virus Polinosa Morbillarum gây nên ra, dễ lây truyền lan qua ho, hắt hơi và tiếp xúc gần gũi. Virus có thể tồn tại hai giờ trong không khí và trên các bề mặt. Theo Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch căn bệnh (CDC) Mỹ, một người mắc sởi lây truyền nhiễm cho 12-18 người; cứ 10 người chưa tiêm vaccine hoặc chưa từng mắc sởi, sẽ có 9 người mắc căn bệnh.
Sởi, Rubella, thủy đậu, ho gà, cúm có tốc độ lây truyền lan rất nhanh, đặc biệt ở nơi đông người. Ảnh: Telegraph
Năm 2022, sởi lây truyền nhiễm khoảng tầm 9 triệu người và giết chết hơn 136.000 người trên thế giới, diễn biến thành dịch tại 37 quốc gia. Trước đó, năm 2019, số ca mắc sởi tăng mạnh trên toàn cầu với gần 870.000 trường hợp, thực hiện cho hơn 207.500 người chết.
Sởi thực hiện cho 2,6 triệu ca tử vong mỗi năm khi vaccine chưa sử dụng rộng rãi. Từ năm 1963, khi có vaccine sởi, hơn 56 triệu người đã từng được phòng ngừa, tương đương 7.000 người/ngày (năm 2000-2021).
Hiện vaccine sởi có nhiều loại, mũi sởi đơn tiêm cho trẻ từ 9 tháng tuổi; mũi phối hợp ngừa sởi – rubella cho trẻ từ 12 tháng; loại phòng sởi – quai gặp phải – rubella cho trẻ từ 9 hoặc 12 tháng tuổi tùy theo từng loại. Vaccine hữu hiệu tới 97% khi tiêm đủ hai mũi.
Rubella
Rubella (sởi Đức) lây truyền truyền qua đường hô hấp do ho, hắt hơi, tiếp xúc gần với người căn bệnh hoặc dịch tiết mũi họng. Virus dễ lây truyền nhiễm từ 7 ngày trước cho tới 7 ngày sau khi phát ban. khoảng tầm 25-50% người căn bệnh không phát ban hoặc không có triệu chứng, song vẫn có thể lây truyền cho người không tương tự.
Nghiên cứu mô tả dịch tễ học căn bệnh được thực hiện tại Việt Nam trong thời kỳ 2008-2012 cho xuất hiện, Rubella lưu hành theo chu kỳ và gây nên dịch trên toàn quốc vào năm 2011. đã từng có 10.491 ca mắc trong 5 năm từ 2008-2012, tương đương tỷ lệ trung bình mỗi năm là 2,4/100.000 dân. căn bệnh phổ quát vào tháng 2 tới tháng 4.
Mẹ bầu cũng có thể truyền Rubella cho thai nhi qua đường máu. Nếu thai phụ mắc Rubella vào tháng đầu của thai kỳ, tỷ lệ lây truyền nhiễm cho thai nhi là 81-90%. Tỷ lệ là 60-70% ở tháng 2. Tháng thứ 3, tỷ lệ lây truyền 35-50%. Khi thai được 13-16 tuần, tỷ lệ lây truyền là 17%. tới mốc 17-20 tuần, tỷ lệ lây truyền suy giảm còn 5%.
căn bệnh gây nên viêm não và dị tật cho thai nhi. Theo thống kê, trước khi có vaccine, cứ 4/1000 trẻ đẻ sống gặp phải hội chứng Rubella bẩm sinh (CRS). Mỗi ngày, thế giới có 492 trẻ gặp phải CRS, Việt Nam có hơn 8 trẻ gặp phải CRS do Rubella. Người lớn gặp phải nhiễm căn bệnh, phổ quát hơn là phụ nữ, có thể gặp phải viêm khớp và các khớp đau đớn thường nhiều ngày từ 3-10 ngày.
Nhờ có vaccine, số người căn bệnh suy giảm đáng nhắc trên thế giới, tại Mỹ chưa tới 10 người mắc Rubella mỗi năm. Theo nghiên cứu tại Mỹ, năm 2009, vaccine sởi – quai gặp phải – rubella giúp cho tránh được 32% căn bệnh tật và 68% tử vong, suy giảm điều trị, gánh nặng y tế cho người dân.
Thủy đậu
Thủy đậu do virus Varicella Zoster, lây truyền truyền trực tiếp qua các dịch tiết ở các tổn thương da, dịch tiết mũi họng hoặc gián tiếp qua các bề mặt tiếp xúc.
Theo các chuyên gia, ở cộng đồng chưa có miễn dịch, tỷ lệ lây truyền nhiễm thủy đậu giữa người căn bệnh và người lành trong gia đình khoảng tầm 87%, tỷ lệ lây truyền nhiễm ở trung tâm y tế khoảng tầm 70%. Một người gặp phải thủy đậu có thể lây truyền cho 8-12 người chưa tiêm vaccine. Virus có thể lây truyền truyền hai ngày trước khi mụn nước xuất hiện, nhiều ngày tới khi mụn nước đóng vảy 4-7 ngày.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trước khi có vaccine mỗi năm thế giới có khoảng tầm 140 triệu ca mắc, 4,2 triệu ca tác hại và 4.200 ca tử vong do thủy đậu.
Hiện nhiều người vẫn tin rằng thủy đậu chỉ gây nên các nốt mụn nước, nhiều ngày khoảng tầm một tuần và không có tác hại. Ngược lại, nếu không theo dõi, điều trị đúng cách, thủy đậu có thể gây nên các tác hại nghiêm trọng như: nhiễm trùng da, viêm tai, viêm thanh quản, viêm phổi, viêm thận cấp… thậm chí tử vong.
Vaccine là cách phòng căn bệnh hữu hiệu, đơn giản nhất. Trẻ từ 9 tháng tuổi và người lớn nên tiêm hai mũi ngừa thủy đậu, hữu hiệu 98%.
Cúm mùa có tốc độ lây truyền lan qua đường hô hấp rất nhanh. Ảnh: PhotoAC
Ho gà
Ho gà có tính lây truyền truyền rất cao ngay sau khi gặp phải phơi nhiễm với giọt bắn, dịch tiết đường hô hấp của người căn bệnh, đặc biệt những người sinh hoạt trong cùng một không gian khép kín, lâu dài như hộ gia đình, trường học… Theo Cục Y tế dự phòng, tỷ lệ lây truyền nhiễm của người trực tiếp tiếp xúc với người căn bệnh trong cùng gia đình từ 90-100% và lây truyền lan mạnh nhất khoảng tầm 2 tuần từ khi bắt đầu ho.
Theo WHO, các đợt dịch ho gà thường xảy ra theo chu kỳ 2 tới 5 năm. Đợt dịch ho gà năm 2014, trên toàn cầu ước tính có 24,1 triệu ca, trong số đó 160.700 ca tử vong ở trẻ dưới 6 tuổi.
căn bệnh ho gà không phải căn bệnh hô hấp đơn thuần khi có thể dẫn tới các tác hại như nhiễm trùng bội nhiễm (viêm phổi, viêm tai giữa); suy hô hấp (do ngừng thở, viêm phổi hoặc tăng áp phổi), suy tuần hoàn; tăng áp lực động mạch phổi; tử vong.
Các nghiên cứu chỉ ra vaccine hữu hiệu giữ an toàn khỏi ho gà tới 98% khi chủng ngừa đúng lịch và đủ mũi. Hiện, vaccine có thành phần ho gà gồm loại phối hợp như 5 trong 1 và 6 trong 1, tiêm cho trẻ từ 2 tháng tới 24 tháng tuổi với quy trình 4 mũi. khu vực tiêm chủng dịch vụ có loại phối hợp 3 trong 1 phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván, tiêm được cho thai phụ; loại phối hợp 4 trong 1 phòng thêm bại liệt, chỉ định cho trẻ từ 2 tháng tới 13 tuổi.
Mũi tiêm chứa thành phần ho gà nên nhắc lại khi trẻ 4-6 và 9-15 tuổi. Người lớn nên nhắc lại sau mỗi 10 năm để giữ hữu hiệu miễn dịch phòng căn bệnh ho gà lâu dài.
Cúm
Cách đây một thế kỷ, đại dịch cúm Tây Ban Nha đã từng lây truyền nhiễm cho khoảng tầm nửa tỷ người và giết chết 50 – 100 triệu người trên toàn thế giới, nhiều hơn nhiều lần so với Thế chiến I. Năm 2009, Việt Nam ghi nhận dịch cúm A/H1N1 lớn, với 11.104 ca dương tính, 53 người tử vong.
Cúm dễ mắc, dễ lây truyền và có thể tạo ra các chùm ca căn bệnh và các ổ dịch căn bệnh nhỏ. Trường hợp virus cúm A có các đột biến gen nên có nguy cơ gây nên dịch lớn rất cao. Với đường lây truyền đa loại, người gặp phải cúm có thể lây truyền virus cho người lành qua dịch tiết đường hô hấp từ khoảng tầm cách xa tới 2 m. Ngoài ra, virus cúm có thể tồn tại từ 1-2 ngày trong môi trường nhiệt độ thường. Đặc biệt, trong môi trường ẩm, lạnh thì virus có thể tồn tại lâu hơn.
Thông thường, người căn bệnh mắc cúm mùa có thể khôi phục trong vòng 2-7 ngày. Tuy nhiên, những người có miễn dịch yếu sẽ có nguy cơ cao gặp các tác hại nguy hiểm.
với trẻ nhỏ, cúm mùa tăng gấp 8 lần nguy cơ viêm phổi. Ngoài ra, mắc cúm còn có thể dẫn tới những tác hại không tương tự như viêm tai giữa, viêm phổi, viêm cơ tim cấp, viêm não cấp… tử vong. Theo thống kê, khoảng tầm 28.000-111.500 trẻ nhỏ tử vong có sự liên quan tới cúm mùa.
với người già, nhiễm cúm thực hiện suy suy giảm tác dụng hoặc thực hiện cho họ không thể phục hồi hoàn toàn thể trạng trước đó. Cúm còn gây nên tác động gián tiếp tới hệ thống đa cơ quan, thực hiện cho họ đối diện với nguy cơ đột quỵ gấp 8 lần và tăng gấp 10 lần nguy cơ nhồi máu cơ tim trong một tuần sau nhiễm cúm. Do đó, tất cả người nên giữ tiêm cúm hàng năm, đặc biệt trẻ nhỏ, người lớn tuổi, người có căn bệnh nền.
Mộc Thảo
