Hơn 40 thương hiệu thuốc lá nội địa có giá dưới 10.000 đồng/bao, rẻ hơn một hộp sữa tươi, dẫn tới tăng tỷ lệ hút thuốc và các căn bệnh mối quan hệ, các chuyên gia khuyến nghị tăng thuế để suy yếu tiêu dùng.
Ngày 5/5, ThS.BS. Nguyễn Thị An, Giám đốc Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam, chứng tỏ hàng đầu sách thuế thuốc lá hiện hành tại Việt Nam vẫn còn những hạn chế, khiến cho việc kiểm soát tiêu dùng và tránh tác hại sức khỏe chưa đạt được hữu hiệu xin muốn.
Hiện nay, tại Việt Nam, có hơn 40 thương hiệu thuốc lá nội địa có giá dưới 10.000 đồng/bao, thậm chí còn rẻ hơn một hộp sữa 180ml. Việt Nam cũng nằm trong nhóm các quốc gia có giá thuốc lá thấp nhất khu vực Châu Á – Thái Bình Dương.
“Hệ quả của mức giá rẻ này là thanh thiếu niên và người có thu nhập thấp đơn giản tiếp cận thuốc lá hơn, dẫn tới gia tăng tỷ lệ hút thuốc và các căn bệnh mối quan hệ”, bà An nói.
Giá thuốc lá rẻ là do mức thuế hiện hành quá thấp, theo bà An. Năm 2020, tỷ lệ thuế thuốc lá tại Việt Nam tính trên giá bán lẻ thuốc lá chỉ chiếm 38,8% – thấp hơn nhiều so với mức trung bình của các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình (59%), thấp hơn đa số các nước ASEAN và chỉ bằng một nửa so với khuyến cáo của WHO (75%).
Cũng trong năm này, Việt Nam tiêu thụ 3,85 tỷ bao thuốc lá những chỉ thu được 0,76 tỷ USD tiền thuế. Trong khi Thái Lan tiêu thụ 1,68 tỷ bao, thu thuế 2,09 tỷ USD; còn Philippines tiêu thị 3,35 tỷ bao thu 2,65 tỷ USD tiền thuế.
“Lộ trình tăng thuế muộn, mức tăng thiếu lớn”, bà An nói, dẫn chứng từ năm 2006 tới 2024, thuế tiêu thụ đặc biệt thuốc lá chỉ tăng 20% trong 18 năm, tương đương 1,1%/năm – thấp hơn nhiều so với tốc độ tăng trưởng kinh tế 4-5% mỗi năm. tầm khoảng cách giữa các lần tăng thuế quá xa, khiến cho giá thuốc lá ngày càng rẻ đi so với thu nhập. Mức tăng này chưa đủ để tác động đáng nhắc tới giá thuốc lá và tỷ lệ hút thuốc, không đạt mục tiêu suy yếu tỷ lệ sử dụng thuốc lá.
Tỷ lệ thuế thuốc lá tại Việt Nam tính trên giá bán lẻ thuốc lá chỉ chiếm 38,8%, thấp hơn đa số các nước ASEAN. Ảnh: Bộ Y tế
Tiến sĩ Nguyễn Khánh Phương, Viện trưởng Viện Chiến lược và hàng đầu sách y tế (Bộ Y tế), chứng tỏ theo báo cáo nghiên cứu của Hội Kinh tế y tế năm 2022, giá thành y tế cho điều trị và mất sức lao động do căn bệnh tật và tử vong sớm mối quan hệ tới sử dụng thuốc lá hàng năm ở Việt Nam ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng (tầm khoảng 4,5 tỷ USD), tương đương 1,14% GDP.
“Kinh nghiệm thế giới cho xuất hiện, thuế tiêu thụ nhất là giải pháp can thiệp có hữu hiệu cao và giá thành thấp trong kiểm soát các yếu tố hành vi nguy cơ”, tiến sĩ Phương nói, thêm rằng với thuốc lá, thuế là cách nhanh nhất và tiết kiệm giá thành nhất để suy yếu tiêu dùng, từ đó góp phần suy yếu đáng nhắc gánh nặng căn bệnh tật và tử vong sớm do các căn bệnh mối quan hệ tới sử dụng thuốc lá.
Các chuyên gia nhận xét hành vi hút thuốc lá hiện tại sẽ tiếp tục để lại hậu quả nặng nề trong vòng 10–20 năm tới, khi những người hút thuốc bắt đầu chịu các tác động lâu dài lên sức khỏe. Nếu không có cách mạnh mẽ để điều chỉnh, như tăng thuế và kiểm soát giá thuốc lá, hệ thống y tế và kinh tế của Việt Nam sẽ ngày càng chịu thêm áp lực.
Ngân hàng Thế giới và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) nhận xét, hàng đầu sách giá và thuế là một trong những hàng đầu sách quan trọng nhất để kiểm soát tiêu dùng thuốc lá, chiếm tới 50% trong việc góp phần tiến hành suy yếu tỷ lệ hút thuốc, nhất là thanh thiếu niên. Theo WHO, tăng giá thuốc lá 10% giúp cho suy yếu tiêu dùng 5% ở các nước đang tiến triển. Thanh thiếu niên và người nghèo phản ứng mạnh nhất với thế đổi giá, với mức suy yếu tiêu dùng tới 10%, đồng thời ngăn trẻ nhỏ và thanh thiếu niên bắt đầu hút thuốc.
Về mức thuế, để giữ gìn đạt được mục tiêu suy yếu tỷ lệ sử dụng thuốc lá theo Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại thuốc lá tới năm 2030 từng được Thủ tướng phê duyệt, Bộ Y tế và WHO khuyến nghị nên bổ sung mức thuế tuyệt với sản phẩm thuốc lá ở mức ít nhất 5.000 đồng/bao vào năm 2026 và tăng dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, đi kèm thuế tỷ lệ hiện tại.
Phương án này sẽ giúp cho tăng tỷ trong thuế trên giá bán lẻ thuốc lá lên mức 65,3% vào năm 2030 – gần đạt mức khuyến nghị của WHO; suy yếu tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam và nữ giới trưởng thành lần lượt xuống dưới 36% và 1% – đạt mục tiêu Chiến lược Quốc gia về Phòng chống tác hại thuốc lá đặt ra vào năm 2030; đồng thời tăng đáng nhắc nguồn thu thuế thuốc lá hàng năm cho ngân sách nhà nước.
Lê Nga
