Ở tuổi 23, chàng sinh viên không thể chấp nhận sự thật này. “Em mới hai mươi mấy tuổi, em không hút thuốc, chỉ là ăn uống, ngủ nghỉ thất thường thôi, song biết bao người không tương tự cũng sống như vậy”, Duy nghẹn giọng nói với bác sĩ Nguyễn Văn Thanh, Phó trưởng Khoa Nội Thận – Tiết niệu, khu vực y tế Đại học Y Hà Nội.
Trước ánh mắt thất thần của chàng trai trẻ, bác sĩ Thanh nói: “Do phát hiện căn bệnh muộn và không tuân thủ điều trị nên tác dụng thận đã từng mắc phải mất, chỉ còn cách chạy thận hoặc ghép thận mới cứu được”.
Duy phát hiện thận yếu mạn thời kỳ IV từ một năm trước, song vì bận ôn thi tốt nghiệp nên không xét nghiệm và điều trị thường xuyên. Anh tự ý bỏ thuốc hai tháng. Gần đây, khi cảm xuất hiện mệt mỏi và buồn nôn dữ dội, anh mới tới khu vực y tế xét nghiệm lại, nhận tin tác dụng thận đã từng xuống tới thời kỳ cuối.
Giờ đây, Duy nằm trên giường căn bệnh, kim luồn vào mao mạch, máy lọc chạy rì rì bên tai, mỗi tuần ba buổi. Nhìn điện thoại nhận thông báo từ nhóm bạn về những buổi tụ tập ăn uống vui vẻ, chàng trai không khỏi hối tiếc về quá khứ. Trà sữa, nước ngọt, mì cay, đồ chiên rán từng là thực đơn hàng ngày. Những đêm thức tới hai, ba giờ sáng ôn thi, Sau đó lại ăn đêm. Khi một người bạn nhắc nhở về “thói quen sống khoa học”, Duy chỉ cười phá lên và đáp: “Ôi trời, sống sao cho vui đã từng”.
“Nếu được tái phát, em sẽ yêu lấy cơ thể hàng đầu mình hơn, song tất cả thứ đã từng quá muộn”, Duy thở dài.
Một người mắc căn bệnh đang chạy thận nhân tạo. Ảnh: Đinh Tiên
Tương tự, Hoài không thể tin vào chẩn đoán thận yếu thời kỳ cuối từ miệng bác sĩ. “Em mới 20 tuổi”, cô lắp bắp.
“Tôi biết”, bác sĩ Thanh gật đầu, đã từng quá quen với phản ứng này. Ông từng gặp hàng trăm người trẻ tương tự, ai cũng đều nghĩ: “Vẫn còn sớm” cho tới khi quá muộn.
Hoài tiến hành nghề thiết kế đồ họa, được mệnh danh là “nữ hoàng deadline” trong giới sinh viên. Cuộc sống của cô xoay quanh công thức ngày học, đêm lao động, ăn uống qua loa bằng bánh mì, xúc xích, mì trộn. Cà phê đặc luôn cạnh laptop, còn nước lọc chỉ khi nào quá khát mới uống. “Chừng nào mình còn trẻ, còn deadline, ngủ nghỉ là chuyện của người già”, Hoài từng tự nhủ.
Khi xuất hiện dấu hiệu tiểu buốt rắt, Hoài chỉ nghĩ do lo sợ, tự mua thuốc thuốc tại hiệu thuốc uống. Gần đây, cô xuất hiện buồn nôn, mệt mỏi, mất ngủ, thế đổi vị giác nên mới tới khu vực y tế Đại học Y Hà Nội xét nghiệm. Bác sĩ Thanh chẩn đoán thận yếu thời kỳ cuối, tác dụng thận chỉ còn dưới 10%, cần phải phải điều trị thế thế thận sớm, chờ môi trường được ghép thận.
Việt Nam hiện ghi nhận hơn 10 triệu người mắc căn bệnh thận mạn tính, chiếm tầm 12,8% dân số trưởng thành. Đáng báo động, mỗi năm có tầm 8.000 ca mắc mới, với 800.000 người mắc căn bệnh cần phải phải điều trị lọc máu. Tuy nhiên, Việt Nam chỉ có 5.500 máy chạy thận phục vụ được 33.000 người mắc căn bệnh, đáp ứng chưa tới 30% nhu cầu thực tế.
Đáng lo ngại hơn, xu hướng trẻ hóa căn bệnh thận đang xảy ra rõ rệt. Tại Khoa Thận nhân tạo, khu vực y tế Chợ Rẫy, TP HCM, ba tháng đầu năm 2024 đã từng tiếp nhận 450 người mắc căn bệnh lọc máu chạy thận định kỳ, trong số đó có gần 60 người mắc căn bệnh dưới 35 tuổi, chiếm 15%. tính chung của những người mắc căn bệnh này là toàn bộ đều được phát hiện ở thời kỳ cuối.
Tại Khoa Nội Thận Lọc máu, khu vực y tế Bình Dân, TP HCM, tầm 1/3 số lượng căn bệnh tại phòng xét nghiệm nội thận là người dưới 40 tuổi. Tại khoa Nội Thận – Tiết niệu, khu vực y tế Đa khoa Đức Giang, Hà Nội, các chuyên gia cho rằng trong tầm 5 năm gần đây, tỷ lệ người mắc căn bệnh trẻ mắc thận yếu mạn thời kỳ cuối phải lọc máu chu kỳ tăng lên tầm 5-10%.
Bác sĩ Thanh giải thích nguyên nhân hàng đầu gây ra thận yếu là căn bệnh cầu thận, sỏi tiết niệu và nhiễm trùng. Đặc biệt, thói quen sống thiếu khoa học là tác nhân quan trọng. Đó là thói quen ít vận động, thiếu ngủ, vệ sinh kém, uống thiếu nước, thường xuyên nhịn tiểu, lạm dụng rượu bia, hút thuốc lá, ăn mặn, tiêu thụ nhiều thịt, đường, đồ ngọt, thức ăn nhiều dầu mỡ, thực phẩm nấu sẵn, béo phì, và sử dụng thuốc không kiểm soát…
mức phí điều trị thận yếu thời kỳ cuối đặt ra gánh nặng tài hàng đầu khổng lồ cho người căn bệnh và gia đình. Theo số liệu mới nhất, mức phí cho một lần chạy thận dao động từ 700.000 tới 1.300.000 đồng. Với tần suất ba lần/tuần, người căn bệnh phải chi trả tầm 9-15 triệu đồng mỗi tháng nếu không có bảo hiểm y tế. Trong khi đó, phương pháp ghép thận – giải pháp tối ưu nhất – có mức phí từ 300-500 triệu đồng cho mỗi ca, chưa nhắc các mức phí thuốc chống thải ghép sau đó.
Minh họa tình trạng thận yếu. Ảnh: Preferred Vascular Group
Thống kê của Hội Thận học Thế giới cho xuất hiện hiện có tầm ba triệu người phải giữ sự sống bằng phương pháp lọc máu hoặc ghép thận, với tỷ lệ người trẻ ngày càng tăng cao. Tại Việt Nam, tỷ lệ tử vong do căn bệnh thận đứng thứ 8 trong số 10 nguyên nhân hàng đầu gây ra tử vong. Đáng lưu ý, tuổi trung bình của người mắc căn bệnh thận mạn tính ở Việt Nam thấp hơn rất nhiều so với các nước tiến triển.
Thách thức lớn nhất hiện nay là tiến hành thế nào để ngăn chặn xu hướng trẻ hóa căn bệnh thận. thận yếu mạn tính thường diễn biến âm thầm, không có triệu chứng rõ rệt ở thời kỳ đầu nên dễ mắc phải bỏ qua. Khi có dấu hiệu cảnh báo như mệt mỏi, buồn nôn, ăn không ngon miệng, thì đã từng là thời kỳ muộn, việc điều trị trở nên khó khăn khăn và tốt nhất thấp.
Việt Nam đang nỗ lực nâng cao tỷ lệ ghép thận – phương pháp điều trị thế thế thận tối ưu nhất. Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất hiện nay là nguồn tạng hiến khan hiếm và mức phí ghép vẫn còn cao. Hiện tỷ lệ ghép thận ở nước ta chỉ đạt tầm 1% trong tổng số người mắc căn bệnh thận yếu thời kỳ cuối.
