Dị ứng thức ăn là như nào? Nguyên nhân, dấu hiệu, cơ chế và chẩn đoán

Dị ứng thức ăn là phản ứng “nhầm lẫn” của hệ miễn dịch với thực phẩm, gây ra ra nhiều vấn đề sức khỏe về da, hệ tiêu hóa,… trong số đó nghiêm trọng nhất là phản vệ. Dị ứng có thể xuất hiện ở bất kỳ ai; thông thường không dễ điều trị triệt để tuy vậy có thể kiểm soát được bởi các phương pháp tác động tới hệ miễn dịch.

Dị ứng thức ăn là như nào?

Dị ứng thức ăn là phản ứng của hệ miễn dịch sau khi tiếp xúc với một loại thực phẩm hoặc một dinh dưỡng trong thực phẩm và kích hoạt phản ứng giữ an toàn. Lúc này hệ thống miễn dịch xác định đó là mối nguy hiểm nên kích hoạt phản ứng dị ứng để giữ an toàn cơ thể. Ngay cả khi chỉ xuất hiện 1 số lượng nhỏ thực phẩm gây ra dị ứng cũng có nguy cơ gây ra ra phản ứng. (1)

Có tầm 8% trẻ nhỏ dưới 5 tuổi và 4% người trưởng thành trên toàn cầu mắc phải dị ứng thức ăn.

Các yếu tố nguy cơ:

• Tiền sử gia đình: Có nguy cơ cao hơn khi trong gia đình có người mắc phải hen suyễn, chàm, mề đay,…
• Mắc các vấn đề dị ứng không tương tự: Nếu đã từng mắc phải dị ứng 1 loại thực phẩm thì có  nguy cơ dị ứng với 1 thực phẩm không tương tự cao hơn.
• Tuổi tác: Dị ứng thực phẩm thường thường gặp ở trẻ nhỏ hơn người lớn, nhất là ở trẻ sơ sinh.

Các nguồn thức ăn gây ra dị ứng thường gặp

Có không ít thực phẩm có thể gây ra dị ứng, mỗi người có thể mắc phải dị ứng một hoặc nhiều thức ăn. trong số đó những thực phẩm có tỷ lệ gây ra dị ứng hàng đầu sau đây: (2)

1. Sữa bò

Dị ứng thường xảy ra ngay sau khi uống sữa với các triệu chứng từ nhẹ tới nặng, gồm có thở khò khè, nôn mửa, nổi mề đay cùng các vấn đề tiêu hóa. Dị ứng sữa cũng có nguy cơ gây ra phản vệ nguy hiểm.

2. Trứng

Trứng là một trong những loại thực phẩm gây ra dị ứng thường gặp hàng đầu ở trẻ nhỏ. Các triệu chứng dị ứng thường xuất hiện sau vài phút tới vài giờ sau khi ăn trứng hoặc thực phẩm có chứa trứng.

3. Đậu phộng

Các phản ứng dị ứng đậu phộng gây ra ra thường gồm có phản ứng trên da (ngứa ngáy, phát ban,…) cùng các vấn đề tiêu hóa (tiêu chảy, đau đớn bụng, nôn ói ,..)

4. Hải sản

Dị ứng hải sản là dị ứng tương đối phức tạp; xảy ra khi hệ thống miễn dịch của cơ thể phản ứng với protein của những loài hải sản như tôm, cua, ghẹ, mực, bạch tuộc, hàu, sò điệp…

5. Đậu nành

Dị ứng đậu nành là khi hệ miễn dịch phản ứng quá mức với protein đậu nành. Các triệu chứng gồm có các vấn đề về dạ dày, ho và ngứa ngáy.

6. Lúa mì

Dị ứng lúa mì gây ra ra nhiều triệu chứng không tương tự nhau, gồm có phát ban, đau đớn bụng, không dễ tiêu, tiêu chảy và trong trường hợp nghiêm trọng là phản vệ.

7. Các loại hạt

Quả hạch Brazil, hạt điều, hạt dẻ cười, hạt phỉ, hạt macadamia, hạt hồ trăn, quả óc chó, hạnh nhân, hạt điều,… là các loại hạt có nguy cơ gây ra dị ứng cao. Các triệu chứng dị ứng hạt thường gặp là đau đớn bụng, tiêu chảy, buồn nôn, ngứa ngáy cổ hoặc không dễ thở.

Cơ chế gây ra dị ứng thức ăn

Có 2 cơ chế gây ra ra dị ứng thực phẩm:

• Dị ứng do IgE trung gian: Đây là trường hợp các triệu chứng phản ứng xuất phát do hệ thống miễn dịch của cơ thể tạo ra kháng thể IgE. Phần lớn các tình trạng dị ứng thực phẩm là do IgE. (3)
• Dị ứng do không IgE trung gian: Trường hợp này là do các cơ quan không tương tự của hệ miễn dịch gây ra ra phản ứng, gây ra ra các triệu chứng. Nhiều phản ứng không phải IgE thường sự liên quan tới tế bào T trung gian.

Dấu hiệu dị ứng thức ăn

Các triệu chứng dị ứng có thể không tương tự nhau ở mỗi người. Ở những người có phản ứng dị ứng thực phẩm ở tình trạng nhẹ, chỉ gây ra không dễ chịu tuy vậy không nghiêm trọng. với những người không tương tự thì lại gặp phải các triệu chứng nặng nề và nguy hiểm hơn. Ngoài ra, không phải lúc nào bạn cũng có các dấu hiệu dị ứng tương tự nhau mặc dù cùng gặp phải thức ăn gây ra phản ứng.

Các dấu hiệu dị ứng thường xuất hiện trong vòng vài phút tới tầm 2 tiếng đồng hồ sau khi thực phẩm gây ra dị ứng. Trong một vài trường hợp ít gặp thì có thể xuất hiện sau vài giờ.

Các triệu chứng dị ứng thực phẩm thường gặp nhất gồm có:

• Khoang miệng ngứa ngáy ran, có thể khàn tiếng.
• Da nổi mày đay, ngứa ngáy ngáy hoặc xuất hiện vùng da đổi màu.
• Sưng môi, mặt, lưỡi, họng hoặc cơ quan không tương tự trên cơ thể.
• đau đớn bụng, buồn nôn, nôn ói, tiêu chảy.
• Cảm xuất hiện chóng mặt, ngất xỉu.
• Xảy ra phản vệ.

Phản vệ là triệu chứng nghiêm trọng hàng đầu của dị ứng thực phẩm nói riêng và dị ứng nói chung; có nguy cơ đe dọa tới tính mạng.

Các triệu chứng điển hình khi mắc phải phản vệ gồm có: co thắt đường thở, huyết áp suy yếu nhanh, người dị ứng mắc phải sốc, nhịp tim rối loạn, mạch đập nhanh,… Cấp cứu khẩn cấp là điều nên thực hiện ngay khi mắc phải phản vệ.

Phương pháp chẩn đoán dị ứng thức ăn

Đầu tiên, bác sĩ Hưng Thịnh sẽ đưa ra các thắc mắc chi tiết về tiền sử căn bệnh lý và các triệu chứng của bạn. Sau khi thăm thăm khám lâm sàng, bạn nên thực hiện những xét nghiệm chẩn đoán dị ứng thực phẩm, thường là:

• Xét nghiệm dị ứng da: Bác sĩ sẽ chích 1 số lượng nhỏ dinh dưỡng gây ra dị ứng vào da để nhận xét tình trạng phản ứng.
• Xét nghiệm máu: Để tìm kháng thể với dinh dưỡng gây ra dị ứng.
• Test thực phẩm: Dưới sự giám sát của bác sĩ, người căn bệnh sẽ ăn 1 số lượng nhỏ thực phẩm nghi ngờ gây ra dị ứng để kiểm tra liệu có phản ứng nào thường không.

Cách điều trị dị ứng thức ăn

Sau thăm thăm khám, người căn bệnh thường sẽ được kê đơn thuốc giúp cho kiểm soát các triệu chứng hoặc sử dụng trong trường hợp khẩn cấp.

với phản ứng dị ứng nhẹ, thuốc kháng histamin theo toa hoặc thuốc không nên kê đơn có thể giúp cho suy yếu triệu chứng. Những loại thuốc này có thể được dùng sau khi tiếp xúc với thực phẩm gây ra dị ứng để giúp cho suy yếu ngứa ngáy hoặc nổi mề đay.

với phản ứng dị ứng thức ăn nghiêm trọng, bạn có thể nên tiêm khẩn cấp epinephrine và tới phòng cấp cứu.

Ngoài ra còn có các phương pháp điều trị bổ sung đã từng và đang được nghiên cứu là liệu pháp miễn dịch đường uống và liệu pháp miễn dịch dưới lưỡi. Với các phương pháp điều trị này, bạn sẽ tiếp xúc với liều số lượng nhỏ dinh dưỡng gây ra dị ứng thực phẩm. Liều số lượng thực phẩm gây ra dị ứng sẽ được tăng dần; dựa theo phản ứng xảy ra sẽ có quy trình điều trị thích hợp.

giải pháp phòng ngừa dị ứng thức ăn

Một khi đã từng biết mình mắc phải dị ứng thực phẩm, cách phòng ngừa tốt nhất hàng đầu chủ yếu là biết và hạn chế thấp nhất nguy cơ tiếp xúc với các thực phẩm gây ra dị ứng. Ngoài ra còn những việc bạn có thể thực hiện:

• Đọc kỹ nhãn dán thành phần ở những thực phẩm đóng gói.
• Cẩn trọng khi  các thực phẩm lần đầu tiếp xúc.
• Xây dựng thói quen sinh hoạt lành mạnh, thường xuyên vận động tăng cường sức khỏe, nâng cao sức đề kháng.
• Không sử dụng các thực phẩm không rõ nguồn gốc, tin cậy, có dấu hiệu m mốc hoặc ôi thiu.
• Trang mắc phải các thông tin xử lý về dị ứng thực phẩm.

với trẻ nhỏ – nhất là ở những trẻ có nguy cơ cao dị ứng, ba mẹ có thể giúp cho con phòng ngừa bằng các cách như:

• Cho trẻ bú mẹ ít nhất trong 6 tháng đầu đầu đời; lúc này mẹ nên loại bỏ các thực phẩm  gây ra dị ứng trong chế độ ăn.
• Dùng sữa công thức chuyên biệt cho dị ứng như sữa thủy phân (nên theo hướng dẫn y tế).
• Nên cho trẻ ăn dặm từ thời điểm 6 tháng tuổi. Thời gian đầu nên cho trẻ thực hiện quen từ từ từng loại thức ăn với số số lượng ít. Với những thực phẩm có nguy cơ cao gây ra dị ứng thì nên tập cho trẻ khi trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên dưới sự hướng dẫn của bác sĩ.

thắc mắc thường gặp

1. Dị ứng thực phẩm có nguy hiểm không?

Dị ứng thực phẩm ngoài việc gây ra ra sự không dễ chịu, bất tiện thì còn đi kèm nguy cơ gây ra phản vệ.

2. Dị ứng thức ăn có trị khỏi được không?

Cho tới nay vẫn chưa có phương pháp điều trị triệt để tình trạng dị ứng thực phẩm. Tuy nhiên đã từng và đang có các thuốc và những liệu pháp sinh học có nguy cơ suy yếu triệu chứng rất nhiều, giúp cho người căn bệnh thoải mái hơn, thậm chí là có thể tiêu thụ được các thực phẩm gây ra dị ứng ở tình trạng nhất định.

3. Dị ứng thức ăn có tự khỏi không?

Dị ứng thức ăn có thể tự khỏi trong một vài  trong chiếm phần nhiều là hết dị ứng với sữa và trứng khi trẻ lên 6 tuổi. Với những thực phẩm không tương tự như đậu phộng, các loại hạt, hải sản thường cá thì tỷ lệ tự hết thấp hơn (dưới 20%).

4. Dị ứng thức ăn có di truyền không?

Dị ứng thực phẩm có nguy cơ di truyền, dị ứng Dị ứng có mối sự liên quan tới gia đình có thể di truyền thông qua gene của ba mẹ tới con cái.

5. Dị ứng thực phẩm không tương tự gì với bất dung nạp thức ăn?

Nhiều người thường nhầm lẫn giữa dị ứng thực phẩm và bất dung nạp thức ăn. Mặc dù 2 tình trạng này có những triệu chứng tương tự nhau như phát ban, đau đớn bụng, nôn ói,… tuy vậy về tính dinh dưỡng thì không tương tự nhau. Dị ứng thức ăn thường sự liên quan tới kháng thể IgE; còn không dung nạp thực phẩm thường sự liên quan tới kháng thể IgG.

Nếu xảy ra dị ứng, rất nhanh cơ thể sẽ sản sinh ra kháng thể IgE gây ra ra phản ứng nghiêm trọng. Còn các phản ứng bất dung nạp thường diễn biến muộn hơn, trong nhiều giờ hoặc vài ngày trong lúc cơ thể đưa ra kháng thể IgG.

Ngoài bất dung nạp thức ăn, tình trạng dị ứng còn có thể mắc phải nhầm lẫn với những vấn đề như ngộ độc thực phẩm, nhạy cảm với các dinh dưỡng phụ gia thực phẩm, căn bệnh Celiac hoặc ngộ độc histamin.

6. Khi nào nên gặp bác sĩ?

Bất kỳ tình trạng dị ứng thực phẩm nào cũng nên ít nhất một lần thăm thăm khám với bác sĩ, nhất là bác sĩ sự liên quan tới miễn dịch lâm sàng nhằm kiểm tra, chẩn đoán và xác định chuẩn xác tình trạng dị ứng. Nhờ đó, bạn sẽ nắm bắt rõ hơn vấn đề sức khỏe của mình hoặc người thân, từ đó có sự điều chỉnh phù hợp trong menu uống cũng như có hướng điều trị dị ứng tốt nhất.

Nếu biết mình mắc phải dị ứng thực phẩm, bạn nên cẩn trọng hơn trong việc ăn uống. Tình trạng dị ứng thức ăn có thể kiểm soát được. Bạn nên ít nhất một lần thăm thăm khám tại các địa điểm có chuyên khoa miễn dịch lâm sàng để được kiểm tra, chẩn đoán và có quy trình điều trị cá nhân hóa phù hợp.