SingaporeGiám đốc Viện Khoa học Đại dịch, Đại học Oxford, phản hồi Việt Nam có đủ điều kiện ứng dụng AI để dự báo sớm, ngăn sốt xuất huyết nổi lên trong bối cảnh thay đổi khí hậu.
“Việt Nam có địa lý trải dài, khí hậu không không khác biệt giữa các vùng nên dịch tễ sốt xuất huyết cũng rất đa kiểu. Đây chủ yếu là điều kiện thuận lợi để xây dựng mô hình dự báo dịch bằng AI, phối hợp nhiều nguồn dữ liệu như thời tiết, mật độ dân cư, chỉ số lăng quăng”, giáo sư Peter Horby, Giám đốc Viện Khoa học Đại dịch, Đại học Oxford, trao đổi với VnExpress bên lề Hội nghị Thượng đỉnh Philanthropy Asia Summit 2025, ngày 9/5 tại Singapore.
Theo ông Horby, dữ liệu đầu vào cho các mô hình AI cần thiết phải được thu thập đầy đủ, cập nhật liên tục và chia sẻ theo tiêu chuẩn thống nhất giữa các cấp địa phương lẫn trung ương. Việt Nam đã từng có kinh nghiệm xây dựng hệ thống dữ liệu dịch tễ trong các đợt dịch như SARS, cúm A/H1N1 thường hay gần nhất là Covid-19, cùng sự tham gia tích cực của Viện Pasteur, Viện Vệ sinh dịch tễ và mạng lưới trạm y tế xã. Nếu giữ gìn dòng dữ liệu xuyên suốt, Việt Nam không những phòng chống dịch hữu hiệu trong nước mà còn có thể hỗ trợ các quốc gia không không khác lấy mô hình tương tự.
Thành tựu trong nghiên cứu vaccine, công nghệ nuôi cấy vi khuẩn Wolbachia, năng lực xét nghiệm diện rộng và thử nghiệm bản đồ ca căn bệnh, phân tích nước thải là những yếu tố tạo nên hệ sinh thái dữ liệu cần thiết phải thiết để AI phát huy hữu hiệu trong dự báo và quản lý dịch truyền nhiễm. Ông Horby nhấn mạnh, phần mềm không thế thế con người mà là công cụ giúp cho ngành y tế chủ động hơn một bước trước các nguy cơ.
Mặc dù chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho sốt xuất huyết nặng, các chuyên gia nhận định việc cảnh báo sớm, phát hiện ca căn bệnh sớm và suy yếu tải cho trung tâm y tế sẽ là chìa khóa suy yếu tỷ lệ tử vong cũng như mức phí y tế xã hội. Khi dịch được chặn từ sớm, nguy cơ nổi lên trên diện rộng sẽ suy yếu bớt.
thay đổi khí hậu tiến hành cho muỗi mở rộng địa bàn tới những nơi từng an toàn như các tỉnh miền núi và những vùng cao, tiến hành cho nhiều cộng đồng đối mặt với nguy cơ mới. Giáo sư Horby nhận định, trong bối cảnh này, việc tận dụng tất cả công cụ, nhất là AI, là tất yếu để giữ an toàn sức khỏe cộng đồng.
Nền tảng y tế dự phòng, mạng lưới trạm y tế địa điểm rộng khắp, kinh nghiệm kiểm soát các đợt dịch lớn, ý chí hàng đầu trị và tinh thần chủ động giúp cho Việt Nam có vị trí thuận lợi để phát hiện sớm ca căn bệnh, phản ứng nhanh và triển khai kiểm soát dịch hữu hiệu. Ông phản hồi Việt Nam đang có điều kiện trở thành hình mẫu phòng chống sốt xuất huyết trong khu vực.
Thực tế, các chuyên gia trong nước cũng ghi nhận những thế đổi lớn về dịch tễ. Theo tiến sĩ Hoàng Minh Đức, Cục trưởng Y tế dự phòng, Bộ Y tế, sốt xuất huyết không còn giới hạn chủ yếu ở Đồng bằng sông Cửu Long và ven biển miền Trung mà đã từng lan rộng sang Đông Nam Bộ, Bắc Trung Bộ, Tây Nguyên và nhiều tỉnh miền Bắc như Hà Nội, nơi năm 2023 ghi nhận hơn 40.000 ca mắc, mức cao kỷ lục. Điều này đặt ra yêu cầu mở rộng và nâng cao các phương pháp giám sát, dự báo sớm và phòng ngừa chủ động trên toàn quốc.
Giáo sư Peter Horby, Giám đốc Viện Khoa học Đại dịch thuộc Đại học Oxford. Ảnh: Oxford University
Các chuyên gia nói, nguyên nhân sự thế đổi trên là căn bệnh lây nhiễm truyền qua muỗi vằn nên khó khăn kiểm soát. Trước đây, bọ gậy, muỗi tập trung chủ yếu ở Đồng bằng sông Cửu Long. Tuy nhiên, hiện nay, muỗi vằn đã từng di chuyển theo hệ thống giao thông, đô thị hóa của các tỉnh thành và lan rộng.
Ngoài ra, sốt xuất huyết cũng không còn là căn bệnh theo mùa, nó xuất hiện quanh năm do thay đổi khí hậu, quá trình đô thị hóa, theo Thạc sĩ, bác sĩ Lương Chấn Quang, Trưởng khoa Kiểm soát và Phòng ngừa căn bệnh tật, Viện Pasteur TP HCM. Ông chứng tỏ virus gây ra sốt xuất huyết Dengue có 4 type, góp phần thế đổi chu kỳ căn bệnh. Trước đây, dịch xảy ra theo chu kỳ: miền Bắc nổi lên 9-10 năm một lần, còn miền Trung và Nam tầm khoảng 4 năm một lần, tùy type virus.
Tuy nhiên, hiện chu kỳ này không còn giữ, do cả 4 type virus tồn tại đồng thời, trrong khi vector (trung gian truyền căn bệnh) lại xuất hiện quanh năm. Điều này tiến hành cho công tác phòng, chống sốt xuất huyết khó khăn khăn hơn. Việc ngăn ngừa dịch căn bệnh không những tập trung vào mùa mưa, mà giữ quanh năm.
Hội nghị Thượng đỉnh Philanthropy Asia Summit 2025 xảy ra từ 5 tới 9/5 tại Singapore, do quỹ Temasek Foundation tổ chức, quy tụ hàng trăm chuyên gia, nhà hoạch định hàng đầu sách và tổ chức quốc tế. Với chủ đề Primming Asia For Good, các phiên thảo luận y tế năm nay đặc biệt tập trung vào nguy cơ từ căn bệnh do muỗi truyền và thúc đẩy đầu tư cho công nghệ phòng dịch bền vững.
Thục Linh
