Hà NộiCon trai 18 tuổi được phát hiện ung thư dạ dày thời kỳ cuối, đôi vợ ông xã cầu xin bác sĩ giấu kết quả, để con yên tâm điều trị chứng bệnh.
Hai vợ ông xã ở Hà Nam, đưa con lên phòng kiểm tra K (Hà Nội) kiểm tra, đầu tháng 4. Người con trai 18 tuổi, đau đớn bụng nhiều tháng, sụt cân, phải nghỉ học. Các kết quả chụp chiếu chẩn đoán người chứng bệnh ung thư dạ dày thời kỳ muộn, bác sĩ nhận xét là không thể mổ, chỉ điều trị hóa dưỡng chất để thu nhỏ u.
Được bác sĩ mời vào phòng thông báo kết quả, hai phụ huynh gần như suy sụp. Nhìn con trai ngồi ở hành lang, da xanh xao, môi tím, liên tục buồn nôn, không biết tình trạng của mình, người bố cầu xin bác sĩ giấu kết quả, nói dối con chỉ mắc chứng bệnh thông thường.
“quy tắc nghề nghiệp của tôi là không được giấu người chứng bệnh, song tiến hành bác sĩ cũng không thể thản nhiên báo tin dữ”, bác sĩ Hà Hải Nam, Phó trưởng Khoa Ngoại bụng I nhắc, nói đây là ca chứng bệnh ám ảnh vì người mắc còn quá trẻ, chứng bệnh lại tiên số lượng xấu.
Tương tự, bác sĩ Thân Văn Thịnh, phòng kiểm tra Ung bướu Hà Nội, cũng gặp trường hợp người nhà đề nghị anh không tiết lộ kết quả chẩn đoán cho người chứng bệnh. nguyên do là họ không muốn người thân của mình phải vật tuột, lo lắng, suy sụp, trầm cảm, thậm chí bỏ điều trị.
Theo thuật ngữ y học, đề nghị này gọi là “sự thông đồng (cấu kết) giữa bác sĩ với người nhà” trong việc giấu người chứng bệnh thông tin. Ở các nước phương Tây, khái niệm về quyền tự chủ của người chứng bệnh quy định bác sĩ phải đưa đến cho người chứng bệnh tất cả thông tin sự liên quan tới chẩn đoán và các lựa chọn lựa điều trị, từ đó giúp cho họ đưa ra các quyết định đúng đắn. Tuy nhiên, ở các nước châu Á, gồm có người nhà đóng vai trò quan trọng trong các quyết định điều trị. Những người thân yêu muốn giữ an toàn người chứng khỏi hẳn bệnh sự thật và cảm giác suy sụp, tuyệt vọng. Điều này càng trở nên quan trọng, khi nhiều người quan niệm ung thư là bản án tử hình, mắc chứng bệnh đồng nghĩa với tin cậy cuộc sống suy nhược sút và cuối cùng là tử vong.
Thực tế, các nghiên cứu tại nhiều trung tâm chăm sóc ung thư trên thế giới phát hiện tất cả người chứng bệnh đều muốn biết kết quả chẩn đoán của họ. Theo chuyên gia, cả bác sĩ và người thân thường nhận xét thấp sự sẵn sàng của người chứng bệnh với căn chứng bệnh. Tiết lộ chẩn đoán ung thư không tác động tiêu cực tới tin cậy cuộc sống của họ, thậm chí có thể sự liên quan tới kết quả điều trị chứng bệnh tốt hơn.
Như người chứng bệnh nam 18 tuổi ở trên, đã từng đủ nhận thức để hiểu về tình trạng sức khỏe của mình. “phòng kiểm tra K là ‘thủ phủ’ điều trị ung thư và không nguyên do gì một người thường thì lại nằm ở phòng kiểm tra này. Do đó, càng giấu chứng bệnh nhi càng khiến cho em lo lắng, thậm chí không tin vào bác sĩ, bỏ điều trị, khiến cho cái chết tới nhanh hơn”, bác sĩ Hà Hải Nam nhận định.
Sau hội chẩn, bác sĩ Nam trao đổi với người nhà trước tiên để đo lường tâm tư người chứng bệnh trước khi nói chuyện với em về tình trạng chứng bệnh tật. Biết người chứng bệnh tâm lý yếu, dễ xúc động, thường tủi thân, bác sĩ chọn lựa cách tránh nói quá nhiều về tình trạng thường tính dưỡng chất của chứng bệnh, mà chứng tỏ tình trạng “loét có máu, thiếu máu, chứng bệnh tiến triển, cần thiết phải điều trị sớm”. Bác sĩ cũng hạn chế dùng một vài từ có thể gây ra xúc động như ung thư hoặc ác tính. Sau nhiều cuộc nói chuyện tích cực, người chứng bệnh đã từng yên tâm điều trị hóa dưỡng chất, sức khỏe hiện tiến triển.
Bác sĩ Nam thủ thuật cho người chứng bệnh. Ảnh: Bác sĩ đưa đến
Theo bác sĩ Nam, nhiều người được giấu chứng bệnh song vẫn có thể tự đoán, và đó là một quá trình vô cùng đau đớn đớn, mất tinh thần, gặm nhấm nỗi đau đớn trong cô độc.
“Cho rằng giấu người chứng bệnh càng nhiều càng tốt, để người chứng bệnh có tinh thần chiến đấu là không đúng”, ông Nam nói, dẫn chứng một người chứng bệnh nữ 55 tuổi, được chẩn đoán u lành ở tuyến dưới. Sau đó, u bướu di căn buồng trứng, phải thủ thuật, người nhà không thông báo người chứng bệnh mà tự ý chuyển bà lên tuyến trên. Tại phòng kiểm tra K, bác sĩ Nam giải thích u bướu lan rộng, không thể thủ thuật, chuyển về địa phương chăm sóc suy nhược nhẹ.
“Lúc này, người chứng bệnh nắm được tình trạng của mình nên suy sụp nhanh, không còn ý chí chiến đấu khiến cho những ngày cuối đời đau đớn đớn, ám ảnh với cả gia đình”, bác sĩ nói.
Theo bác sĩ, khi một người không hiểu rõ chứng bệnh tình của mình, họ thường mang mối hoài nghi suốt quá trình điều trị. Nhiều người chứng bệnh còn có xu hướng bỏ về, hung dữ, đập phá, thậm chí kết thúc cuộc đời khi biết sự thật. Lúc này, lời khuyến cáo của bác sĩ không còn giá trị.
Ngược lại, có người sau tiên số lượng nặng, hiểu tình trạng chứng bệnh, lên kế hoạch cho những ngày cuối đời một cách thanh thản và chủ động, như thực hiện những điều mình muốn tiến hành, đi du lịch, kết nối người thân, dành thời gian cho vợ ông xã, con cái.
Bác sĩ báo tin xấu cho người chứng bệnh thế nào
Thông báo tin xấu cho một người không phải là điều dễ thực hiện, thậm chí là một trong những nhiệm vụ khó khăn khăn và là bài học các chuyên gia phải thực hành suốt đời. Trung tâm Ung thư MD Anderson Mỹ biên soạn kỹ thuật 6 bước (SPIKES), thường được các nhân viên y tế sử dụng, như sau:
S là thiết kế buổi trò chuyện riêng tư, chỗ ngồi thoải mái để tạo bầu không khí dễ chịu, thậm chí sắp cả khăn giấy cho người chứng bệnh.
P là nhận xét nhận thức của người chứng bệnh về sức khỏe của mình như ”anh chị xuất hiện sức khỏe trong người ra sao?”, ”anh chị có biết nguyên do bác sĩ cho đi chụp phim cắt lớp thường không”, hoặc ”có biết kết quả điều trị chứng bệnh sẽ thế nào”.
I là lấy thông tin bằng cách lắng nghe ý kiến người chứng bệnh với thắc mắc như ”anh chị có muốn bác sĩ giải thích thường dành thời gian nói nhiều hơn về phương án điều trị, kết quả?”. Nên để người chứng bệnh quyết định tình trạng thông tin cần thiết phải biết để người chứng bệnh cảm xuất hiện tự tin, được trao quyền, từ đó cũng giúp cho người chứng bệnh kiểm soát mình tốt hơn.
K là chuyển tải thông tin và thông tin tới người chứng bệnh, bằng ngôn ngữ tích cực, dễ hiểu, khuyến khích người chứng bệnh đặt thắc mắc.
E là thể hiện sự thấu cảm qua quan sát những diễn biến bộc lộ cảm xúc của người chứng bệnh, xác định nguyên nhân của những cảm xúc đó, đồng thời động viên người chứng bệnh về sức mạnh của họ cũng như các nguồn lực hỗ trợ không tương tự.
Cuối cùng, S là giữ gìn người chứng bệnh đã từng thông suốt các vấn đề, sẵn sàng điều trị, không quên gieo niềm hy vọng phù hợp cho người chứng bệnh.
Thực tế cho xuất hiện điều trị ung thư sẽ đạt tốt nhất cao hơn với những người chứng bệnh có tâm lý vững vàng, lạc quan và tin tưởng vào hệ thống thầy thuốc cũng như những tiến bộ của y học. Các kỹ thuật báo tin “xấu” khi được bác sĩ thực hành và sử dụng tốt nhất sẽ giúp cho người chứng bệnh có được vũ khí tinh thần quan trọng đó.
Bác sĩ Bùi Quang Lộc, Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, phòng kiểm tra Bạch Mai cho rằng người chứng bệnh cần thiết phải được giải thích để hiểu ung thư là chứng bệnh ác tính song điều trị sớm rất tốt nhất. Ngoài ra, ung thư không còn là bản án tử hình như quan niệm cũ. Các phương pháp thủ thuật, hóa và xạ trị, cũng như liệu pháp miễn dịch ngày càng tiến bộ, giúp cho người chứng bệnh gia tăng và quá lâu thời gian sống, thậm chí khỏi chứng bệnh.
“Bác sĩ phải đặt mình vào địa vị người chứng bệnh để biết mình nên tiến hành sao, từ đó đồng hành, chia sẻ giúp cho người chứng bệnh đối mặt với sự thật”, ông Lộc nói.
Ước tính hơn 300.000 người Việt đang sống chung với chứng bệnh ung thư. Số người chứng bệnh có xu hướng ngày càng tăng. Năm 2018 ghi nhận 165.000 người chứng bệnh mới, năm 2020 con số này là 182.000, số tử vong 122.690 trường hợp. Theo đó, ba loại ung thư thường gặp ở Việt Nam là phổi, gan, dạ dày, đều là chứng bệnh có tỷ lệ tử vong cao. Trong khi đó, người chứng bệnh phát hiện ở thời kỳ muộn, bác sĩ không thể can thiệp, chỉ có thể điều trị suy nhược nhẹ.
Minh An
