Ước tính người Việt Nam chi 49.000 tỷ đồng mua thuốc lá mỗi năm, trong khi đó giá thành thăm khám điều trị chứng bệnh, ốm đau đớn và tử vong sớm mối quan hệ sử dụng thuốc lá tốn trong vòng 108 nghìn tỷ đồng.
“Thuốc lá đang gây ra ra những gánh nặng to lớn tới kinh tế cũng như sức khỏe tại Việt Nam”, thạc sĩ Nguyễn Thị Thu Hương, Quỹ phòng chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế), nói tại hội nghị về phòng chống tác hại thuốc lá, ngày 17/10.
So với thuế thu được về thuốc lá, Việt Nam đáng gánh chịu thiệt hại về kinh tế gấp nhiều lần. Một nghiên cứu của trung tâm y tế K ghi nhận gần 97% người chứng bệnh ung thư phổi có hút thuốc lá. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ghi nhận các chứng bệnh mối quan hệ thuốc lá gây ra ra 104.300 ca tử vong mỗi năm ở Việt Nam, trong số đó có gần 19.000 ca do hút thuốc lá thụ động.
Những căn chứng bệnh mối quan hệ tới dùng thuốc lá như đột quỵ, mạch vành, chứng bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, ung thư phổi… là những nguyên nhân hàng đầu cướp sinh mạng người Việt. Thuốc lá cũng là nguyên nhân thực hiện cho rừng gặp phải tàn phá và ô nhiễm môi trường, từ đầu mẩu thuốc lá, tàn thuốc lá, khói độc thải ra.
Theo bà Hương, điều đáng lưu ý là tỷ lệ nữ giới hút thuốc lá đang tăng cao. Cụ thể, phụ nữ từ 15 tuổi hút thuốc lá tăng từ 1,1 lên 1,5% trong 8 năm qua, trong khi tỷ lệ nam giới hút thuốc suy nhược rõ rệt từ 45,3 xuống còn 38,9%. Nguyên nhân quan trọng là ngày càng nhiều học sinh nữ hút thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng – nguyên do dẫn tới hút thuốc lá điếu thông thường sau đó.
một vài nghiên cứu trên thế giới cho xuất hiện hút thuốc lá điện tử ở tuổi 14 dẫn tới tăng nguy cơ hút thuốc lá thông thường ở tuổi 17. Hút thuốc lá điện tử dẫn tới tăng sự khởi đầu hút thuốc lá thông thường và lâu ngày tình trạng này, gây ra nhiều hệ lụy. Tại Việt Nam, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh 13-15 tuổi tăng nhanh từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023. Xu hướng này cũng xuất hiện ở người trưởng thành, với tỷ lệ từ 0,2% năm 2015 lên 3,6% năm 2020.
“Những thành tựu Việt Nam đã từng đạt được trong việc suy nhược tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu thông thường gần 10 năm qua có nguy cơ gặp phải phá bỏ bởi việc gia tăng sử dụng thuốc lá điện tử đang nhắm vào giới trẻ”, bà Hương nói. Tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu thông thường trong thanh thiếu niên suy nhược mạnh, đặc biệt ở trong nhóm tuổi từ 13 tới 17 tuổi. Tình hình tiếp xúc thụ động với khói thuốc lá đã từng suy nhược đáng nói tại toàn bộ các khu vực có quy định cấm.
Băng rôn hưởng ứng phong trào thi đua “Công đoàn địa điểm không khói thuốc lá” được Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam phát động toàn quốc. Ảnh: T.H
Theo bà Hương, để tiếp tục suy nhược những tác hại của thuốc lá, điều quan trọng là cần thiết phải tăng thuế, ngăn ngừa sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, tăng cường thực hiện môi trường không khói thuốc. Ngoài ra, cần thiết phải thay thế đổi cảnh báo sức khỏe trên bao bì sản phẩm, hỗ trợ cai nghiện thuốc lá, thực hiện nghiêm quy định cấm quảng cáo, khuyến mại và tài trợ thuốc lá.
Hiện nay, tỷ lệ thuế thuốc lá tính trên giá bán lẻ của Việt Nam chỉ chiếm 38,8%, trong khi Tổ chức Y tế thế giới khuyến nghị tỷ lệ này cần thiết phải đạt ít nhất 70-75%. Thuế thuốc lá tại Việt Nam rất thấp so với các nước trong khu vực ASEAN, chỉ cao hơn Lào và Campuchia. Giá tăng thuế thuốc lá những năm qua thấp hơn so với tình trạng tăng thu nhập bình quân đầu người.
“Với thuế thấp, giá bán thuốc lá ở Việt Nam rất rẻ, dễ tiếp cận ngay cả với người nghèo, thanh thiếu niên”, bà Hương nói.
Diện tích hình ảnh cảnh báo sức khỏe trên bao bì sản phẩm thuốc lá của Việt Nam là 50%, trong khi nhiều quốc gia tới 75%, thậm chí 85%. Từ năm 2013 tới nay hình ảnh và thông điệp cảnh báo sức khỏe trên bao bì sản phẩm thuốc lá chưa thay thế đổi. một vài mẫu cảnh báo sức khỏe đã từng không còn tác động nhiều tới hành vi sử dụng thuốc lá của cộng đồng.
Ngoài ra, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng được bày bán công khai, đơn giản mua bán trên các trang website, mạng xã hội. Nhiều nhà bán lẻ đã từng sử dụng cụm từ như đồ chơi điện tử, bàn chải đánh răng điện tử, máy hút khói điện tử, máy điện tử xịt thơm miệng… để vượt qua sự kiểm duyệt, đăng lên các kênh bán hàng trực tuyến. Đơn hàng thuốc lá điện tử được đóng gói, chuyển phát qua các đơn vị vận chuyển dưới kiểu thông tin “thuốc trị mụn”, “mỹ phẩm” để qua mắt cơ quan công dụng cũng như phụ huynh. Nhiều người nổi tiếng cũng tham gia quảng cáo các mặt hàng thuốc lá mới.
Các cửa hàng thuốc lá điện tử cũng được thiết kế bắt mắt để thu hút giới trẻ, như các cửa hàng bán đồ công nghệ, quán cà phê, với poster quảng cáo cỡ lớn. Nhiều nơi còn có các chương trình khuyến mại, cho dùng thử, tặng sản phẩm để hấp dẫn khách hàng.
Đơn hàng thuốc lá điện tử được vận chuyển dưới tên “mỹ phẩm”. Ảnh do chuyên gia đem tới
Theo TS.BS Nguyễn Trung Nguyên, Giám đốc Trung tâm Chống độc trung tâm y tế Bạch Mai, các thành phần trong thuốc lá điện tử gây ra nghiện, thúc đẩy gây ra u phổi, tác động tiến triển não người trẻ, gây ra ung thư, tổn thương gan, thận… Từ đầu năm 2022 tới tháng 10/2023, trung tâm y tế Bạch Mai tiếp nhận hơn 120 ca người chứng bệnh nhập viện sau khi sử dụng thuốc lá điện tử, ở tuổi trung bình là 22.
Triệu chứng khởi phát phổ quát sau sử dụng thường là lơ mơ, rối loạn ý thức và kích động. Trong số người chứng bệnh nhập viện, gần 52% có dấu hiệu rối loạn về cảm xúc, tâm thần, trong số đó gồm kích động la hét, ảo giác, hoang tưởng, không kiểm soát được hành vi. Rất nhiều trường hợp sau khi điều trị đã từng để lại di chứng không dễ dàng phục hồi.
Theo các chuyên gia, lý lẽ các tập đoàn thuốc lá đưa ra khi sản xuất thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng là để giúp cho người trưởng thành bỏ nghiện thuốc lá, suy nhược tác hại hơn so với thuốc lá điếu thông thường, thể hiện trách nhiệm với cộng đồng. Trên thực tế, WHO đã từng khẳng định không có bằng chứng nào chứng minh rằng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng ít gây ra hại hơn các sản phẩm thuốc lá điếu thông thường.
Chúng đều chứa nicotine là dinh dưỡng gây ra nghiện cao, gây ra hại tới sức khỏe, không phải sản phẩm giúp cho cai nghiện thuốc lá điếu thông thường. WHO kêu gọi các quốc gia cần thiết phải có phương pháp ngăn chặn việc đưa ra các kết luận thiếu căn cứ về an toàn của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.
Hiện, nhiều nước đã từng cấm thuốc lá điện tử như Trung Quốc, Thái Lan, Singapore… Chưa quốc gia nào trên thế giới phê chuẩn thuốc lá nung nóng là sản phẩm cai nghiện. Bằng chứng khoa học cho xuất hiện, cả người đang hút thuốc lá điếu thông thường và người không hút thuốc lá sau khi sử dụng thuốc lá điện tử vẫn tiếp tục hút thuốc lá điếu thông thường hoặc hút song song cả hai loại sản phẩm.
Bộ Y tế đang trình hàng đầu phủ xem xét và trình Quốc hội ban hành Nghị quyết cấm việc sản xuất, kinh doanh và sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng tại Việt Nam. Bộ cũng đã từng ban hành bộ tài liệu hướng dẫn thực thi môi trường không khói thuốc lá tại các địa điểm công cộng.
Lê Phương
