Nguyên nhân, dấu hiệu và cách chữa trị

Zona thần kinh ở mắt điển hình bởi phát ban loại mụn nước quanh mí mắt kèm đau đớn tức dữ dội, có nguy cơ dẫn tới viêm giác mạc, tăng nhãn áp, thậm chí mù lòa nếu không điều trị sớm và chăm sóc đúng cách. Tiêm vắc xin zona thần kinh là liệu pháp phòng ngừa tốt nhất nguy cơ mắc căn bệnh, các tác hại và di chứng nguy hiểm mối quan hệ.

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS Đoàn Thị Khánh Châm – Quản lý Y khoa vùng 2 – miền Bắc, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC.

Zona thần kinh ở mắt là sao?

Zona thần kinh ở mắt (tên tiếng Anh: ophthalmic herpes zoster) là một biến thể nghiêm trọng của căn bệnh zona thần kinh – căn bệnh vì sao virus Varicella Zoster (VZV) tái vận động gây ra ra. Đây là loại virus thuộc họ Herpes, cũng là tác nhân gây ra căn bệnh thủy đậu.

Sau khi mắc thủy đậu, virus vẫn tồn tại trong cơ thể ở trạng thái “ngủ yên” trong các hạch thần kinh hạch rễ. Khi hệ miễn dịch suy yếu hoặc gặp các yếu tố lo sợ thần kinh, suy giảm sút miễn dịch do tuổi tác, căn bệnh tật, virus có thể tái vận động, gây ra ra căn bệnh zona và trong một tỷ lệ, tác động trực tiếp tới vùng mắt.

Theo thống kê của Bộ Y tế, zona thần kinh mắt chiếm tới 10 – 20% trong tổng số các thể zona (1). căn bệnh khởi phát với cảm giác bỏng rát quanh hốc mắt, sau đó xuất hiện mụn nước tập trung ở mí trên, trán và cánh mũi cùng bên. không tương tự với tổn thương zona ở vùng ngực thường hay vùng thắt lưng, zona mắt tiềm ẩn nguy cơ tác hại nghiêm trọng như sẹo giác mạc, liệt vận nhãn hoặc mất thị lực vĩnh viễn (2). Zona thần kinh thường xuất hiện ở một bên mặt, theo phân bố của dây thần kinh mắc phải tác động, và có thể gây ra tổn thương nghiêm trọng nếu không được điều trị sớm.

Nguyên nhân gây ra căn bệnh zona ở mắt

Zona thần kinh ở mắt xảy ra khi virus xâm nhập và kích hoạt trên dây thần kinh sinh ba (trigeminal nerve), nhất là nhánh mắt (ophthalmic branch). Virus thâm nhập vào hệ thống dây thần kinh này, gây ra viêm nhiễm và tiến hành tổn thương các mô quanh mắt, nhắc cả giác mạc và võng mạc. Khi người căn bệnh mắc zona thần kinh ở mắt, không những bề mặt da xung quanh mắt mắc phải tác động mà còn có nguy cơ tổn thương nghiêm trọng tới cấu trúc sâu trong nhãn cầu.

Các yếu tố kích hoạt sự tái vận động của VZV, gây ra ra căn bệnh zona thần kinh ở mắt gồm:

• Suy giảm sút miễn dịch: Hệ miễn dịch suy yếu do căn bệnh lý hoặc sử dụng thuốc ức chế miễn dịch khiến cho virus đơn giản vận động trở lại.
• lo sợ và mệt mỏi: Stress nếu để lâu hoặc suy nhược cơ thể tiến hành giảm sút nguy cơ miễn dịch.
• Tuổi tác: người già, đặc biệt trên 50 tuổi, có nguy cơ cao hơn do hệ miễn dịch suy giảm sút tự nhiên.
• căn bệnh lý nền: Các căn bệnh như tiểu đường, ung thư, HIV/AIDS, hoặc căn bệnh tự miễn tiến hành tăng nguy cơ virus tái vận động.

Những yếu tố tiến hành tăng nguy cơ mắc căn bệnh zona thần kinh ở mắt

Hiểu rõ các yếu tố tiến hành tăng nguy cơ mắc zona thần kinh ở mắt là bước quan trọng trong việc phòng ngừa và giữ an toàn sức khỏe. những yếu tố tiến hành tăng nguy cơ mắc zona thần kinh ở mắt gồm:

• Người chưa tiêm vắc xin phòng zona thần kinh: Vắc xin phòng ngừa căn bệnh zona hiện được khuyến cáo tiêm ngừa cho người lớn từ 50 tuổi trở lên; người già có căn bệnh lý nền như đái tháo đường, căn bệnh lý tim mạch, căn bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), căn bệnh lý cơ xương khớp…; người lớn từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ cao mắc phải Zona (người suy giảm sút miễn dịch, ức chế miễn dịch hoặc có thể ức chế miễn dịch do mắc căn bệnh hoặc đang sử dụng liệu pháp điều trị…). Vắc xin giúp cho giảm sút đáng nhắc nguy cơ mắc căn bệnh zona, gồm cả biến thể nguy hiểm ở mắt. Những người chưa được tiêm phòng vắc xin Shingrix (GSK – Bỉ) hoặc không biết về tầm quan trọng của việc phòng ngừa, đối diện với nguy cơ cao hơn khi hệ miễn dịch của họ mắc phải thách thức bởi tuổi tác hoặc các yếu tố không tương tự.
• Tuổi tác và sự suy giảm sút miễn dịch tự nhiên: Một trong những yếu tố hàng đầu tiến hành tăng nguy cơ mắc zona thần kinh ở mắt là lứa tuổi. Những người trên 50 tuổi hoặc người già thường có hệ miễn dịch suy giảm sút do tác động của quá trình lão hóa tự nhiên, dẫn tới việc suy giảm sút nguy cơ kiểm soát vận động của VZV tiềm ẩn. Điều này khiến cho họ đơn giản rơi vào tình trạng tái vận động của virus và nguy cơ tổn thương vùng mắt cao hơn.

Đặc biệt, tuổi tác không những tiến hành suy yếu nguy cơ miễn dịch mà còn gây ra suy giảm sút cơ chế phục hồi ở các mô và dây thần kinh mắc phải tổn thương. Điều này tiến hành cho tác hại sau zona, như đau đớn dây thần kinh nếu để lâu hoặc tổn thương giác mạc, trở nên phổ quát hơn ở nhóm người lớn tuổi.

• Suy giảm sút miễn dịch toàn thân: Hệ miễn dịch đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn virus tái vận động. Vì vậy, bất kỳ tình trạng nào tiến hành suy giảm sút hệ miễn dịch đều tăng nguy cơ mắc zona thần kinh ở mắt. Các căn bệnh lý mạn tính và tình trạng sức khỏe sau đây thường được xem là nhóm nguy cơ cao:
  • HIV/AIDS: Suy giảm sút miễn dịch nghiêm trọng ở những người căn bệnh HIV/AIDS thường khiến cho họ dễ mắc phải tái nhiễm các virus “ẩn” trong cơ thể, gồm virus Varicella Zoster.
  • Ung thư: Những người căn bệnh điều trị ung thư, nhất là hóa trị hoặc xạ trị, trở thành nhóm nguy cơ cao do hệ miễn dịch mắc phải suy yếu.
  • Sử dụng thuốc ức chế miễn dịch: Những người đang dùng thuốc steroid nếu để lâu hoặc thuốc ức chế miễn dịch (như người căn bệnh sau ghép tạng) đều đối diện với giảm sút nguy cơ đối phó với các tác nhân gây ra căn bệnh.
• lo sợ và các yếu tố tâm lý: lo sợ nếu để lâu là một yếu tố được xem là “kích hoạt” tiềm năng cho sự tái vận động của virus Varicella Zoster. Nhiều nghiên cứu từng cho rằng rằng lo sợ mạn tính hoặc trầm cảm có thể tác động tiêu cực tới hệ thần kinh và tiến hành suy giảm sút hệ miễn dịch. Khi cơ thể không còn nguy cơ kiểm soát tốt nhất sự “ngủ yên” của virus, nó đơn giản kích hoạt và di chuyển theo dây thần kinh, nhất là dây thần kinh sinh ba (trigeminal nerve), nhắm tới vùng mắt.
• căn bệnh lý nền mạn tính: Nguy cơ mắc căn bệnh zona thần kinh ở mắt cao hơn ở những người có các căn bệnh nền mạn tính như: Người mắc căn bệnh tiểu đường gây ra suy giảm sút công dụng miễn dịch và tác động tới hệ thần kinh, tiến hành tăng nguy cơ mắc căn bệnh zona và tác hại thần kinh. Các căn bệnh tự miễn như lupus ban đỏ hệ thống hoặc viêm khớp loại thấp thường phối hợp với việc sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, cùng với tình trạng viêm nhiễm mạn tính, khiến cho virus Varicella Zoster dễ tái phát.
• Yếu tố môi trường và thói quen sống: Những yếu tố từ bên ngoài cũng góp phần tiến hành gia tăng nguy cơ mắc căn bệnh zona thần kinh ở mắt. những yếu tố đáng để ý gồm: Các điều kiện khắc nghiệt của môi trường, như khí hậu lạnh hoặc ô nhiễm không khí, có thể tiến hành suy yếu sức đề kháng tự nhiên. Thiếu ngủ, chế độ dinh dưỡng không cân đối, sử dụng rượu bia hoặc thuốc lá, cùng với việc ít vận động cũng có thể khiến cho hệ miễn dịch của cơ thể mắc phải suy yếu, tiến hành tăng nguy cơ mắc căn bệnh.
• Các tình trạng chấn thương vùng mặt và mắt: Chấn thương ở vùng mắt hoặc khu vực gần hạch dây thần kinh sinh ba cũng có thể kích thích virus Varicella Zoster tái vận động. Những tổn thương này, dù là chấn thương vật lý thường hay nhiễm trùng vùng mặt, đều có thể “đánh thức” virus và dẫn tới tình trạng viêm dây thần kinh, nguy cơ xâm nhập vào mắt rất cao.
• Giới tính và yếu tố di truyền: những nghiên cứu cho xuất hiện phụ nữ có thể có nguy cơ mắc zona cao hơn nam giới, được cho là do sự thay thế đổi nội tiết tố cùng với yếu tố miễn dịch. Ngoài ra, yếu tố di truyền mối quan hệ tới nguy cơ đáp ứng miễn dịch với virus cũng có thể tác động tới sự tái vận động của virus Varicella Zoster.
• Tiền sử zona thần kinh trước đó: Những người từng từng mắc căn bệnh zona thần kinh trước đây có nguy cơ cao tái mắc căn bệnh, đặc biệt nếu lần phát căn bệnh trước chưa được điều trị triệt để. Khi virus tồn tại trong cơ thể mà không được kiểm soát tốt, nguy cơ tái trỗi dậy và gây ra tổn thương ở vùng mắt tăng lên đáng nhắc.

dấu hiệu căn bệnh zona thần kinh ở mắt

căn bệnh zona thần kinh ở mắt có các triệu chứng điển hình, thường xuất hiện ở một bên mặt, theo phân bố của dây thần kinh mắc phải tác động. Các dấu hiệu gồm:

• Triệu chứng tiền triệu: Cảm giác nóng rát, ngứa ngáy, châm chích hoặc đau đớn ở vùng da quanh mắt, trán, hoặc mũi. những người có thể mắc phải sốt nhẹ, mệt mỏi, hoặc đau đớn đầu.
• Phát ban và mụn nước: Xuất hiện các vết đỏ, sau đó tiến triển thành mụn nước chứa dịch, mọc thành chùm hoặc dải quanh mắt, mí mắt hoặc trán. Mụn nước có thể vỡ, gây ra loét và đóng vảy sau 7 – 10 ngày.
• Triệu chứng ở mắt: Khi virus tác động tới mắt, có thể gây ra ra viêm giác mạc, viêm kết mạc hoặc thậm chí loét giác mạc. Những tổn thương này gây ra.đỏ mắt, chảy nước mắt, nhạy cảm với ánh sáng (sợ ánh sáng), cảm giác cộm hoặc đau đớn nhói ở mắt. Một tỷ lệ có thể mắc phải mờ mắt hoặc giảm sút thị lực.
• Sưng và viêm: Vùng da quanh mắt có thể sưng, đỏ hoặc đau đớn khi chạm vào.
• đau đớn dây thần kinh: đau đớn rát, đau đớn nhói hoặc đau đớn âm ỉ theo đường đi của dây thần kinh, có thể nếu để lâu ngay cả khi phát ban từng lành (đau đớn dây thần kinh sau zona).

căn bệnh zona thần kinh mắt có lây truyền không?

Zona thần kinh ở mắt không lây truyền trực tiếp thành căn bệnh zona cho người không tương tự. Tuy nhiên, virus Varicella Zoster có thể lây truyền truyền qua tiếp xúc trực tiếp với dịch từ mụn nước của người căn bệnh. Người chưa từng mắc thủy đậu hoặc chưa tiêm vắc xin phòng thủy đậu có thể mắc phải lây truyền nhiễm và tiến triển căn bệnh thủy đậu, chứ không phải zona.

⇒ Tham khảo thêm bài viết chi tiết: Zona thần kinh có lây truyền không? lây truyền qua đường nào phổ quát?

Do đó, nên hạn chế tiếp xúc trực tiếp với vùng da tổn thương, đặc biệt với phụ nữ mang thai, trẻ sơ sinh, hoặc người có hệ miễn dịch yếu. Việc che phủ tổn thương và rửa tay sạch sau khi chạm vào vùng da mắc phải căn bệnh là nên thiết để ngăn ngừa lây truyền nhiễm.

Zona thần kinh ở mắt có nguy hiểm không?

Zona thần kinh ở mắt là một căn bệnh lý nghiêm trọng do nguy cơ gây ra tác hại tác động tới thị lực và sức khỏe tổng thể. Nếu không được điều trị sớm, căn bệnh có thể dẫn tới các tác hại nguy hiểm như:

1. Nguy cơ mù lòa

Zona thần kinh ở mắt có thể gây ra tổn thương các cấu trúc quan trọng của mắt, như giác mạc, võng mạc, hoặc dây thần kinh thị giác. Các tổn thương này có thể dẫn tới sẹo giác mạc, tăng nhãn áp, hoặc viêm võng mạc, gây ra giảm sút thị lực nghiêm trọng hoặc mù lòa vĩnh viễn. Theo thống kê, tầm khoảng 10 – 20% người căn bệnh zona thần kinh ở mắt gặp các vấn đề về thị lực nếu không điều trị sớm.

2. Viêm sâu trong mắt

Zona có thể gây ra viêm màng bồ đào, viêm nội nhãn hoặc tăng nhãn áp thứ phát. Đây là những yếu tố tiến hành tăng nguy cơ mù lòa.

3. Viêm kết mạc

Viêm kết mạc là tình trạng viêm lớp màng trong bao phủ mắt trắng và mí mắt. Triệu chứng gồm đỏ mắt, chảy nước mắt, và tiết dịch. Trong trường hợp zona, viêm kết mạc có thể xảy ra khi virus lan tới kết mạc, tiến hành tăng nguy cơ nhiễm trùng thứ phát nếu không được kiểm soát.

4. Viêm giác mạc

Viêm giác mạc là một tác hại nghiêm trọng, xảy ra khi virus thâm nhập giác mạc – lớp mô trong suốt phía trước nhãn cầu. Triệu chứng gồm đau đớn tức, nhạy cảm với ánh sáng, và mờ mắt. Viêm giác mạc do zona có thể tiến triển thành loét giác mạc hoặc sẹo, tác động lâu dài tới thị lực.

5. Các tác hại không tương tự

• đau đớn dây thần kinh sau zona (Postherpetic Neuralgia): đau đớn nếu để lâu hàng tháng hoặc hàng năm sau khi phát ban từng lành, gây ra tác động nghiêm trọng tới uy tín cuộc sống.
• Tổn thương thần kinh không tương tự: Liệt mặt, mất cảm giác, hoặc giảm sút thính lực nếu virus tác động tới các dây thần kinh lân cận.
• Viêm não hoặc viêm màng não: thường ít gặp tuy nhiên có thể xảy ra ở người suy giảm sút miễn dịch, nhất là người già.

Chẩn đoán căn bệnh zona thần kinh ở mắt

Chẩn đoán zona thần kinh ở mắt thường dựa trên nhận xét lâm sàng và xét nghiệm bổ trợ. Các bước chẩn đoán gồm:

• thăm khám lâm sàng: Bác sĩ nhận xét các triệu chứng như phát ban, mụn nước, và tổn thương da quanh mắt. Các dấu hiệu ở mắt như đỏ, sưng, hoặc nhạy cảm với ánh sáng cũng được kiểm tra.
• Kiểm tra mắt chuyên sâu: Sử dụng đèn khe hoặc kính hiển vi để kiểm tra giác mạc, võng mạc, và các cấu trúc không tương tự của mắt. Điều này giúp cho phát hiện tổn thương hoặc tác hại như viêm giác mạc hoặc tăng nhãn áp.
• Xét nghiệm dịch mụn nước: Trong một tỷ lệ, bác sĩ có thể lấy mẫu dịch từ mụn nước để xét nghiệm PCR hoặc nuôi cấy, xác định sự hiện diện của virus Varicella Zoster.
• nhận xét tiền sử căn bệnh: Tiền sử mắc thủy đậu hoặc các yếu tố nguy cơ như tuổi tác, căn bệnh lý nền được xem xét để hỗ trợ chẩn đoán.

Cách chữa trị zona thần kinh ở mắt

Điều trị zona thần kinh ở mắt nên được thực hiện dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa mắt và da liễu. Mục tiêu là giảm sút triệu chứng, ngăn ngừa tác hại, và thúc đẩy quá trình khôi phục. Các phương pháp điều trị gồm:

1. Điều trị nội khoa

• Thuốc kháng virus: Các thuốc như Acyclovir, Valacyclovir hoặc Famciclovir được sử dụng để ức chế sự nhân lên của virus. Thuốc đạt tốt nhất cao nhất khi dùng trong vòng 72 giờ nhắc từ khi xuất hiện phát ban. Liều số lượng và thời gian sử dụng phụ thuộc vào tình trạng nghiêm trọng và tình trạng sức khỏe của người căn bệnh. (3)
• Thuốc giảm sút đau đớn: Các thuốc như Acetaminophen, Ibuprofen, hoặc thuốc giảm sút đau đớn thần kinh (Gabapentin, Pregabalin) giúp cho kiểm soát cơn đau đớn, đặc biệt trong trường hợp đau đớn dây thần kinh sau zona.
• Thuốc nhỏ mắt hoặc mỡ tra mắt: Thuốc nhỏ mắt chứa thuốc hoặc corticosteroid có thể được sử dụng để ngăn ngừa nhiễm trùng thứ phát hoặc giảm sút viêm ở giác mạc, kết mạc.

2. Chăm sóc tại nhà

• Giữ vệ sinh vùng tổn thương: Rửa nhẹ nhàng vùng da mắc phải tác động bằng nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn nhẹ, tránh cọ xát mạnh. Sử dụng khăn mềm để thấm khô.
• Tránh gãi hoặc chạm vào mụn nước: Điều này giúp cho ngăn ngừa nhiễm trùng thứ phát và lây truyền lan virus.
• giữ an toàn mắt: Đeo kính râm để giảm sút nhạy cảm với ánh sáng và tránh tiếp xúc với ánh nắng trực tiếp, vốn có thể tiến hành trầm trọng thêm tổn thương.
• Nghỉ ngơi và dinh dưỡng: Nghỉ ngơi đầy đủ, bổ sung thực phẩm giàu vitamin C, B6, B12 và kẽm (như cam, cá, sữa) để tăng cường miễn dịch. Tránh thực phẩm gây ra viêm như đồ chiên rán, rượu bia, hoặc thực phẩm giàu đường.
• Theo dõi triệu chứng: Nếu xuất hiện các dấu hiệu như mờ mắt, đau đớn mắt nghiêm trọng, hoặc sốt cao, nên liên hệ ngay với bác sĩ.

tiến hành sao phòng ngừa căn bệnh zona thần kinh mắt?

Cách phòng ngừa zona thần kinh tốt nhất nhất hiện nay là tiêm vắc xin ngừa zona. Tại Việt Nam, vắc xin zona thần kinh được Bộ Y tế Việt Nam cấp phép lưu hành là vắc xin Shingrix (GSK, Bỉ) loại tái tổ hợp, được Hệ thống tiêm chủng VNVC đưa về Việt Nam ra mắt và triển khai tiêm chủng đầu tiên cho người dân tại hàng trăm trung tâm trên toàn quốc.

Với tốt nhất phòng căn bệnh đạt 97%, vắc xin Shingrix giúp cho tăng cường hệ miễn dịch và giảm sút đáng nhắc nguy cơ tái vận động của VZV, cũng như giảm sút tình trạng nghiêm trọng của căn bệnh và nguy cơ đau đớn dây thần kinh sau zona nếu mắc căn bệnh. Vắc xin zona được khuyến cáo cho người lớn từ 50 tuổi trở lên, ngay cả khi họ từng từng mắc căn bệnh thủy đậu hoặc zona trước đó.

Khách hàng từ 50 tuổi trở lên hoặc từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ cao mắc zona thần kinh có thể tiêm ngừa vắc xin Shingrix phòng căn bệnh zona thần kinh tại các Trung tâm tiêm chủng VNVC trên toàn quốc hoặc tại trung tâm tiêm chủng tại Hệ thống trung tâm y tế Đa khoa Hưng Thịnh.

Ngoài ra, giữ một thói quen sinh hoạt lành mạnh với chế độ sinh hoạt cân bằng, tập thể dục thể thao thường xuyên, ngủ đủ giấc và kiểm soát lo sợ cũng góp phần tăng cường hệ miễn dịch và giảm sút nguy cơ mắc căn bệnh.

⇒ Tham khảo thêm: căn bệnh zona thần kinh ở mặt: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách trị

Zona thần kinh ở mắt là một căn bệnh lý nguy hiểm tuy nhiên có thể kiểm soát nếu được phát hiện và điều trị sớm. Hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu, và cách chữa trị zona thần kinh ở mắt giúp cho người căn bệnh chủ động giữ an toàn sức khỏe thị lực. Nếu nghi ngờ mắc căn bệnh, hãy liên hệ ngay với bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn và điều trị sớm, tránh nguy cơ tác hại nghiêm trọng như mù lòa.