Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Zona thần kinh ở cổ rõ ràng bởi phát ban đỏ, mụn nước tập trung thành cụm kèm cảm giác đau đớn rát dữ dội, thường chỉ xuất hiện ở một bên cổ. Nếu không điều trị sớm, zona cổ có thể dẫn tới tác hại thần kinh, nhiễm trùng da hoặc để lại sẹo vĩnh viễn, tác động nghiêm trọng tới sức khỏe, tâm lý và uy tín cuộc sống của người chứng bệnh.

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS Đoàn Thị Khánh Châm – Quản lý Y khoa vùng 2 – miền Bắc, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC

Zona thần kinh ở cổ là như nào?

Zona thần kinh ở cổ là một biến thể của chứng bệnh zona thần kinh, gây ra ra bởi virus Varicella Zoster – tác nhân từng gây ra chứng bệnh thủy đậu. Sau khi khỏi thủy đậu, virus này không hoàn toàn gặp phải loại bỏ mà nằm ẩn trong các hạch thần kinh trong trạng thái không vận động. Khi hệ miễn dịch suy yếu hoặc cơ thể gặp phải các điều kiện bất lợi, virus có thể được “đánh thức”, thâm nhập vào các dây thần kinh ở khu vực cổ và gây ra ra chứng bệnh lý với những triệu chứng rõ ràng như đau đớn, phát ban và nổi mụn nước.

chứng bệnh zona ở cổ có thể tác động tới tất cả lứa tuổi, song thường gặp hơn ở người lớn tuổi, nhất là những người trên 50 tuổi hoặc những người có hệ miễn dịch suy suy yếu do chứng bệnh lý nền hoặc sử dụng thuốc ức chế miễn dịch. Vùng cổ là một vị trí nhạy cảm, nơi các tổn thương da dễ nhận xuất hiện, gây ra tác động tới thẩm mỹ và sinh hoạt hàng ngày. Việc hiểu rõ bản dưỡng chất của chứng bệnh, cũng như các dấu hiệu nhận biết, là yếu tố quan trọng để phát hiện và điều trị sớm, giúp cho hạn chế tác hại và tăng lên uy tín cuộc sống.

Nguyên nhân gặp phải zona ở cổ

Zona thần kinh ở cổ có nguồn gốc từ sự tái vận động của virus Varicella Zoster, cụ thể là tại các dây thần kinh ngoại biên nằm ở vùng cổ. Khi virus tái vận động, nó di chuyển dọc theo dây thần kinh, gây ra viêm và tổn thương, dẫn tới cảm giác đau đớn đớn hoặc sưng viêm ở khu vực gặp phải tác động.

Tình trạng này thường gặp ở những người có hệ miễn dịch suy yếu, ví như người già, người sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, hoặc những người đang đối mặt với các chứng bệnh lý mạn tính như ung thư, HIV/AIDS, thường hay tiểu đường. Ngoài ra, các yếu tố như stress quá lâu, thiếu ngủ thường hay chấn thương tại khu vực cổ cũng có thể đóng vai trò là tác nhân kích hoạt chứng bệnh.

triệu chứng chứng bệnh zona thần kinh ở cổ

chứng bệnh zona thần kinh ở cổ tiến triển qua các thời kỳ với các triệu chứng rõ ràng, giúp cho người chứng bệnh dễ nhận biết nếu để ý quan sát:

• thời kỳ khởi phát: Người chứng bệnh thường cảm xuất hiện ngứa ngáy, rát, hoặc đau đớn tức nhẹ ở một bên vùng cổ. Cảm giác này có thể kèm theo triệu chứng toàn thân như mệt mỏi, sốt nhẹ, đau đớn đầu hoặc đau đớn cơ. Một tỷ lệ ghi nhận cảm giác châm chích hoặc tê bì ở vùng da gặp phải tác động.
• thời kỳ phát ban: Sau 1 – 2 ngày, vùng da cổ xuất hiện các mảng đỏ, nhanh chóng tiến triển thành các mụn nước nhỏ chứa dịch trong. Các mụn nước này thường mọc thành từng cụm, phân bố dọc theo đường đi của dây thần kinh, thường chỉ ở một bên cổ (trái hoặc phải).
• thời kỳ tiến triển: Mụn nước có thể vỡ ra, tạo thành các vết loét nông, sau đó đóng vảy và khô lại. Trong thời kỳ này, cảm giác đau đớn, rát hoặc châm chích thường trở nên rõ rệt hơn, đặc biệt khi vùng da tiếp xúc với quần áo hoặc các bề mặt không tương tự.
• thời kỳ khôi phục: Các tổn thương da dần lành, vảy khô bong tróc, để lại da mới. Tuy nhiên, những người, nhất là người già, có thể gặp tình trạng đau đớn thần kinh sau zona, với cảm giác đau đớn quá lâu nhiều tuần, thậm chí nhiều tháng sau khi da đã từng lành. (1)

Các triệu chứng có thể thay thế đổi tùy thuộc vào tình trạng nghiêm trọng của chứng bệnh và tình trạng sức khỏe tổng thể. Ở một tỷ lệ, zona ở cổ có thể gây ra sưng hạch bạch huyết vùng cổ, đau đớn lan sang vùng vai, đầu hoặc ngực, tiến hành người chứng bệnh không dễ chịu hơn. Việc nhận biết sớm các triệu chứng này giúp cho người chứng bệnh sớm thăm xét nghiệm và điều trị, suy yếu nguy cơ tác hại.

Zona thần kinh ở cổ có nguy hiểm không?

1. tình trạng nghiêm trọng và tác hại

Zona thần kinh ở cổ thường không đe dọa tới tính mạng, song nếu không được điều trị đúng cách hoặc sớm, chứng bệnh có thể dẫn tới nhiều tác hại nghiêm trọng, gồm:

• đau đớn thần kinh sau zona (postherpetic neuralgia): Đây là tác hại phổ quát nhất, đặc biệt ở người trên 60 tuổi. Cơn đau đớn mạn tính có thể quá lâu từ vài tháng tới vài năm sau khi tổn thương da đã từng lành, gây ra tác động nghiêm trọng tới uy tín cuộc sống.
• Nhiễm trùng da thứ phát: Nếu vùng da gặp phải zona không được vệ sinh sạch sẽ, vi khuẩn có thể xâm nhập, dẫn tới viêm mô tế bào, áp xe hoặc nhiễm trùng lan rộng.
• tác hại thần kinh: Trong một tỷ lệ hiếm, zona ở cổ có thể tác động tới các dây thần kinh lân cận, gây ra yếu cơ, tê bì hoặc liệt tạm thời ở vùng mặt hoặc vai.
• Sẹo và thay thế đổi sắc tố da: Tổn thương da nặng có thể để lại sẹo vĩnh viễn, tăng hoặc suy yếu sắc tố da, tiến hành mất thẩm mỹ ở vùng cổ.

người già, người mắc chứng bệnh lý nền hoặc đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch có nguy cơ cao hơn gặp các tác hại này. Do đó, việc điều trị sớm và đúng cách là yếu tố then chốt để hạn chế rủi ro.

2. Tác động tới sức khỏe và uy tín cuộc sống

Zona thần kinh ở cổ không những gây ra đau đớn đớn về thể dưỡng chất mà còn tác động đáng nói tới tâm lý và uy tín cuộc sống. Các tổn thương da ở vùng cổ, một vị trí dễ nhìn xuất hiện, có thể tiến hành cho người chứng bệnh tự ti, ngại giao tiếp hoặc tham gia các vận động xã hội. Cảm giác đau đớn, ngứa ngáy hoặc rát quá lâu có thể tiến hành gián đoạn giấc ngủ, gây ra mệt mỏi và suy yếu hiệu suất lao động. Ở người già, những cơn đau đớn thần kinh sau zona có thể dẫn tới trầm cảm hoặc lo âu nếu không được hỗ trợ tâm lý sớm.

Đồng thời, chứng bệnh còn gây ra không dễ khăn trong các vận động hàng ngày, như mặc quần áo, gội đầu hoặc xoay cổ, do vùng da gặp phải kích ứng khi tiếp xúc. Những tác động này không những tác động tới cá nhân người chứng bệnh mà còn có thể gây ra áp lực cho gia đình và người chăm sóc. Việc điều trị sớm và chăm sóc đúng cách sẽ giúp cho hạn chế những tác động tiêu cực này, giúp cho người chứng bệnh sớm trở lại cuộc sống thông thường.

Chẩn đoán zona ở cổ

Chẩn đoán zona thần kinh ở cổ chủ yếu dựa trên các dấu hiệu lâm sàng và tiền sử chứng bệnh lý, với các bước sau:

• xét nghiệm lâm sàng: Bác sĩ quan sát các tổn thương da ở vùng cổ, gồm phát ban, mụn nước và phân bố rõ ràng dọc theo dây thần kinh. Các triệu chứng kèm theo như đau đớn, ngứa ngáy, sốt hoặc sưng hạch bạch huyết cũng được phản hồi.
• Hỏi tiền sử chứng bệnh lý: Bác sĩ xác định liệu người chứng bệnh đã từng từng mắc thủy đậu, có các yếu tố nguy cơ như suy suy yếu miễn dịch, stress quá lâu, hoặc chứng bệnh lý nền như tiểu đường, ung thư.
• Xét nghiệm bổ sung (nếu nên): Trong các trường hợp triệu chứng không điển hình hoặc nghi ngờ tác hại, bác sĩ có thể lấy mẫu dịch từ mụn nước để thực hiện xét nghiệm PCR (phản ứng chuỗi polymerase) nhằm xác định sự hiện diện của virus Varicella Zoster. Ngoài ra, xét nghiệm máu có thể được sử dụng để phản hồi tình trạng miễn dịch hoặc phát hiện các chứng bệnh lý nền. (2)

Chẩn đoán sớm và chuẩn xác giúp cho bác sĩ xây dựng quy trình điều trị phù hợp, suy yếu nguy cơ tác hại và rút ngắn thời gian khôi phục. Người chứng bệnh nên mang lại đầy đủ thông tin về tiền sử sức khỏe và các triệu chứng để hỗ trợ quá trình chẩn đoán hữu hiệu hơn.

Cách điều trị zona thần kinh ở cổ

Điều trị zona thần kinh ở cổ tập trung vào ba mục tiêu chủ yếu: suy yếu triệu chứng, thúc đẩy quá trình lành da và ngăn ngừa tác hại. Các phương pháp điều trị gồm:

1. Điều trị nội khoa

• Thuốc kháng virus: Các thuốc như acyclovir, valacyclovir hoặc famciclovir được chỉ định trong vòng 72 giờ nói từ khi xuất hiện triệu chứng. Thuốc giúp cho ức chế sự nhân lên của virus, tiến hành suy yếu tình trạng nghiêm trọng và thời gian chứng bệnh. Liều số lượng và thời gian sử dụng nên tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ.
• Thuốc suy yếu đau đớn: Thuốc suy yếu đau đớn không kê đơn như paracetamol, ibuprofen hoặc thuốc suy yếu đau đớn thần kinh như gabapentin, pregabalin có thể được sử dụng để kiểm soát cơn đau đớn, đặc biệt trong trường hợp đau đớn thần kinh sau zona.
• Thuốc corticoid: Trong một tỷ lệ, bác sĩ có thể kê corticoid liều thấp để suy yếu viêm và đau đớn, đặc biệt ở những người mắc chứng bệnh có nguy cơ cao gặp tác hại. Tuy nhiên, thuốc này nên được sử dụng thận trọng để tránh tác dụng phụ.
• Thuốc xoa ngoài da: Kem hoặc gel chứa lidocain hoặc capsaicin có thể được sử dụng lên vùng da gặp phải tổn thương để suy yếu đau đớn và ngứa ngáy. Thuốc xoa thuốc kháng sinh cũng có thể được sử dụng nếu có dấu hiệu nhiễm trùng thứ phát.

Người chứng bệnh nên tuân thủ nghiêm ngặt quy trình điều trị, không tự ý dùng thuốc hoặc thay thế đổi liều số lượng để giữ gìn hữu hiệu và tránh các tác dụng không xin muốn.

2. Chăm sóc tại nhà

• Giữ vệ sinh vùng da gặp phải tổn thương: Rửa nhẹ nhàng vùng da bằng nước muối sinh lý hoặc xà phòng dịu nhẹ, sau đó thấm khô bằng khăn sạch để ngăn ngừa nhiễm khuẩn. Tránh sử dụng các sản phẩm có tính kích ứng như xà phòng có mùi hương mạnh.
• Băng kín tổn thương: Sử dụng băng gạc sạch, không dính để che phủ vùng da gặp phải zona, giúp cho giữ an toàn da khỏi cọ xát và ngăn truyền nhiễm nhiễm virus sang người không tương tự, nhất là những người chưa mắc thủy đậu.
• Tránh gãi hoặc tiến hành vỡ mụn nước: Điều này giúp cho suy yếu nguy cơ nhiễm trùng thứ phát và hạn chế để lại sẹo. Nếu cảm giác ngứa ngáy không dễ chịu, có thể sử dụng khăn mát để tiến hành dịu da.
• giữ chế độ dinh dưỡng: Bổ sung thực phẩm giàu vitamin C, kẽm, và các dưỡng chất chống oxy hóa như trái cây, rau xanh, và các loại hạt để hỗ trợ hệ miễn dịch và thúc đẩy quá trình lành da.
• Nghỉ ngơi phù hợp: Tránh lao động quá sức hoặc tiếp xúc với các yếu tố gây ra kích ứng da, như ánh nắng trực tiếp, để hỗ trợ cơ thể phục hồi nhanh chóng.

3. Vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người chứng bệnh zona thần kinh ở cổ, đặc biệt với những trường hợp gặp đau đớn thần kinh sau zona quá lâu. Các phương pháp vật lý trị liệu được thiết kế để suy yếu đau đớn, tăng lên công dụng vận động và tăng cường sức khỏe tổng thể gồm:

• Bài tập vận động nhẹ: Các bài tập kéo giãn và tăng cường sức mạnh cơ vùng cổ được hướng dẫn bởi chuyên gia giúp cho tăng lên phạm vi chuyển động, suy yếu căng cơ và ngăn ngừa cứng khớp. Những bài tập này được thiết kế phù hợp với tình trạng của từng người mắc chứng bệnh, giữ gìn không gây ra thêm tổn thương cho vùng da nhạy cảm.
• Kỹ thuật thư giãn cơ bắp: Massage nhẹ nhàng hoặc các kỹ thuật thư giãn có thể được sử dụng để suy yếu stress cơ bắp và tăng lên tuần hoàn máu, từ đó hỗ trợ suy yếu đau đớn.

Vật lý trị liệu không những giúp cho suy yếu triệu chứng mà còn góp phần tăng lên tư thế, tăng cường sức mạnh cơ bắp và suy yếu nguy cơ chấn thương trong tương lai. Tuy nhiên, tất cả phương pháp nên được thực hiện dưới sự giám sát của chuyên gia vật lý trị liệu để giữ gìn an toàn, đặc biệt trong trường hợp vùng da cổ vẫn còn nhạy cảm hoặc đang trong quá trình khôi phục.

Cách phòng ngừa chứng bệnh zona ở cổ

Phòng ngừa zona thần kinh ở cổ tập trung vào việc tăng cường hệ miễn dịch và suy yếu nguy cơ tái vận động của virus varicella zoster, trong số đó tiêm vắc xin là công nghệ hữu hiệu nhất.

Tại Việt Nam, vắc xin phòng chứng bệnh zona thần kinh được Bộ Y tế Việt Nam cấp phép lưu hành là vắc xin tái tổ hợp Shingrix (GSK, Bỉ) với hiệu lực phòng ngừa nguy cơ virus Varicella Zoster tái vận động và gây ra ra chứng bệnh zona thần kinh cao trên 97% ở người từ 50 tuổi trở lên, tới 87% với người từ 18 tuổi trở lên gặp phải suy suy yếu miễn dịch do chứng bệnh lý, giúp cho suy yếu hơn 88% tác hại đau đớn dây thần kinh sau zona.

Vắc xin Shingrix phòng chứng bệnh zona thần kinh được Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNCV đưa về ra mắt tại Việt Nam và triển khai tiêm ngừa đầu tiên cho người dân tại hàng trăm trung tâm tiêm chủng tiên tiến, quy mô lớn trên toàn quốc.

Khách hàng từ 50 tuổi trở lên; người già có chứng bệnh lý nền như đái tháo đường, chứng bệnh lý tim mạch, chứng bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính , chứng bệnh lý cơ xương khớp…; người lớn từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ cao gặp phải Zona (người suy suy yếu miễn dịch, ức chế miễn dịch,… ), bất nói đã từng mắc chứng bệnh zona thần kinh trước đó thường hay chưa có thể tới ngay các Trung tâm tiêm chủng VNVC gần nhất hoặc các trung tâm tiêm chủng thuộc Hệ thống trung tâm y tế Đa khoa Hưng Thịnh để được các chuyên gia thăm xét nghiệm sàng lọc, tư vấn và chỉ định tiêm chủng phù hợp.

Đồng thời, các chuyên gia khuyến cáo người dân nên thực hiện đồng thời với các công nghệ phòng ngừa thường quy không tương tự như giữ thói quen sinh hoạt lành mạnh với chế độ dinh dưỡng cân bằng, giàu vitamin C, kẽm và các dưỡng chất chống oxy hóa, phối hợp tập thể dục thể thao hàng ngày và ngủ đủ giấc giúp cho tăng cường nguy cơ miễn dịch.

Quản lý stress thông qua các kỹ thuật thư giãn như yoga, thiền hoặc hít thở sâu cũng góp phần suy yếu nguy cơ kích hoạt virus. xét nghiệm sức khỏe định kỳ để phát hiện và điều trị sớm các chứng bệnh lý nền như tiểu đường, ung thư, đồng thời giữ an toàn vùng da cổ khỏi các yếu tố kích thích như ánh nắng mạnh hoặc chấn thương cơ học, là những cách hữu hiệu để suy yếu nguy cơ mắc chứng bệnh.

Zona thần kinh ở cổ là chứng bệnh lý có thể kiểm soát được nếu được phát hiện và điều trị sớm. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và các phương pháp điều trị sẽ giúp cho người chứng bệnh chủ động giữ an toàn sức khỏe, hạn chế tác động của chứng bệnh tới cuộc sống hàng ngày. Đặc biệt, tiêm vắc-xin và giữ thói quen sinh hoạt lành mạnh là cách hữu hiệu để ngăn ngừa zona thần kinh ở cổ và các tác hại mối liên quan.