Đọc những dòng hồi ký 50 năm trước, GS.TS.BS Trần Tịnh Hiền, 75 tuổi, như sống lại trong sự “yên tĩnh lạ lùng tới không ngủ được” của đêm 30/4/1975.
“Tôi may mắn sống trong sự yên tĩnh lạ lùng tới không ngủ được khi ngả vùng thắt lưng trong phòng nội trú trung tâm y tế đêm 30/4 giải phóng”, bác sĩ Hiền, nguyên phó giám đốc trung tâm y tế chứng bệnh Nhiệt đới TP HCM, nhớ lại. Không khí vắng lặng này đã từng “để lại hồi ức sâu sắc”, bởi từ lúc ông còn nhỏ tới khi ấy, đêm nào cũng có tiếng súng, tiếng gầm rú của phi cơ.
Trong ký ức bác sĩ Hiền, sáng 29/4/1975 các thông tin về chiến sự lan khắp nơi. Quân giải phóng sắp tiến vào Sài Gòn. Ông Hiền, khi ấy là bác sĩ thực tập nội trú tại trung tâm y tế Chợ Quán (nay là trung tâm y tế chứng bệnh Nhiệt đới TP HCM – trung tâm y tế lâu đời nhất Việt Nam) tới gặp bác sĩ Huỳnh Ngọc Xuân phụ trách Bộ môn Nội khoa, được dặn dò “các chuyên gia nội trú còn ở lại thì vẫn thăm khám cho người chứng bệnh như thường”. Buổi trình chứng bệnh (họp giao ban) buổi sáng chấm dứt chỉ sau 5-10 phút thay thế vì 60-90 phút như thường thì, tất cả người lo lắng chộn rộn.
Tối hôm trước, bác sĩ Hiền nằm trong khu nội trú trung tâm y tế, nghe những âm thanh hỗn độn của pháo kích dội lại từng lúc. tầm 6h ngày 29/4/1975, đứng trên cầu thang lộ thiên, ông xuất hiện hai chiếc máy bay Skyraider nhào tuột thả bom ở hướng Phú Lâm – phía Nam Sài Gòn. Một vệt sáng từ dưới vút lên, chiếc phi cơ còn đang lấy độ cao thì gặp phải trúng đạn vào đuôi, nổ tung. Không xuất hiện dù của phi công bung ra. Chiếc thứ hai nhào xuống, tiếng bom lục bục vọng về lẫn khói đen bốc lên. Đột nhiên, một chiếc C119 bay thấp bên kia sông Hàm Tử kéo theo một vệt khói đen Sau đó mấy phút sau ông Hiền xuất hiện đám khói lớn vươn lên phía quận 6 và một tiếng nổ lớn.
Ngày hôm ấy, chỉ có vài người trong tổng số 14 bác sĩ nội trú vào viện lao động. Bác sĩ Hiền thăm khám người chứng bệnh xong, cùng một người bạn nhỏ hơn hai khóa lên nhà dì ở Phú Nhuận để bạn đổi tiền. Ngoài đường, xe cộ hối hả ngược xuôi chở theo nhiều trẻ nhỏ và phụ nữ. Mấy chiếc trực thăng sơn chữ ICCS (The International Commission of Control and Supervision – Ủy ban Kiểm soát và Giám sát việc thi hành Hiệp định Paris) quần trên một vài nóc nhà.
“tới nhà, dì tôi bảo cả nhà đi ra bến tàu, tôi sang nhà bạn gái hy vọng có thể đổi tiền nhưng mà cũng không còn ai”, bác sĩ Hiền nhớ lại cô bạn “nước mắt ràn rụa thông báo ‘cả nhà sắp di tản'”. Họ nói “tạm biệt” bằng tiếng Pháp, mãi nhiều năm về sau mới gặp lại khi cả hai đều đã từng có gia đình.
Đài phát thanh FM của Mỹ ở Sài Gòn vang lên tiếng nhạc I’m Dreaming of a White Christmas – dấu hiệu khởi động cuộc di tản bằng phi cơ. Điện văn cuối cùng của Sứ quán gửi đi thông điệp “Hy vọng lịch sử sẽ không bao giờ được lặp lại. Đây là Sài Gòn – Xin từ biệt”. Bác sĩ Hiền và người bạn lại sang nhà anh họ, được khuyến cáo “hai đứa ở đây đi, bây giờ ở ngoài tuột xộn lắm”. tầm 2-3h chiều, nghe nhiều tiếng máy bay, ông ngước nhìn: “Một cảnh tượng chưa từng có: bầu trời Sài Gòn như có một đàn ong vỡ tổ”. Tầng trời cao là máy bay F4 Phantom, bay ở tầng thấp là trực thăng. Vài đốm đen nổ bùng ra – đó là pháo cao xạ được bắn lên rải rác.
Đêm tới, cả nhóm bác sĩ nội trú di chuyển về đường Nguyễn Tri Phương, cùng ngủ ở nhà của một người trong nhóm. Suốt đêm, trực thăng rì rầm, tiếng súng và hỏa châu vang khắp Sài Gòn.
trung tâm y tế Chợ Quán năm 1975, nay là trung tâm y tế chứng bệnh Nhiệt đới TP HCM, tuyến cuối điều trị các chứng bệnh truyền nhiễm nhiễm khu vực phía Nam. Ảnh tư liệu
Sáng 30/4/1975, các hãng truyền thông nước ngoài loan tin Mỹ tuyên bố “chiến dịch di tản chấm dứt”. “Bầu trời tự nhiên trống trải lạ thường, trên cao tít có một chiếc phi cơ thám thính bay vòng vòng nhưng mà sau một loạt cao xạ nó đã từng bay mất loại về hướng đông”, theo bác sĩ Hiền. Trưa hôm ấy, nhóm bác sĩ nội trú của ông Hiền lại cùng nhau tới trung tâm y tế Bình Dân hỗ trợ kiểm tra bởi “người chứng bệnh gặp phải thương vào đông quá”.
Một thanh niên gặp phải trúng đạn ở đầu, sau khi băng bó bác sĩ chuyển đi trung tâm y tế Chợ Rẫy. Thế nhưng mà súng nổ vang nhiều hướng, người chứng bệnh đã từng được đưa ra băng ca nhưng mà chưa có y bác sĩ nào lên xe cấp cứu để chuyển sang Chợ Rẫy. Bác sĩ Hiền nhảy lên xe cấp cứu, gọi theo một y tá và bảo tài xế mở còi ưu tiên chạy ngược đường Phan Thanh Giản (Điện Biên Phủ bây giờ) cho nhanh. Xe vừa tới ngã bảy đường này, ba thiếu niên mang AK-47 chĩa súng vào đầu xe hỏi “mấy anh đi đâu”. Ông nhoài người ra báo “có người trúng đạn vào đầu nên chuyển về Chợ Rẫy gấp”, được cho phép đưa người chứng bệnh đi.
trung tâm y tế Chợ Rẫy ngày này, khu cấp cứu vẫn vận động thường thì, người ra vào tấp nập. Sau khi đưa người chứng bệnh vào bàn giao, bác sĩ Hiền về lại trung tâm y tế Bình Dân, tiếng súng nhỏ vẫn rải rác khắp nơi. Rảnh tay hơn, các chuyên gia rủ nhau lên sân thượng trung tâm y tế ngồi nhìn xuống đường. Một đoàn xe tăng đang tiến vào trên đường Trần Quốc Toản (nay là đường 3 Tháng 2) – thời khắc giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, kết thúc vẻ vang cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
Sau chiến tranh
trung tâm y tế Chợ Quán ngày 1/5/1975, các chuyên gia nội trú còn gần như đầy đủ, ban giảng huấn cũng gần như nguyên vẹn. hàng đầu quyền thành phố chuyển giao, song người chứng bệnh thì vẫn phải trị chứng bệnh. Bác sĩ Hiền chọn lựa đi ICU (hồi sức cấp cứu) vì có nhiều người chứng bệnh nặng.
Ông tiếp tục ở lại lao động trong viện, thỉnh thoảng về ở nhà của một người bạn trên đường Nguyễn Cảnh Chân. Hai bác sĩ trẻ chở nhau trên chiếc xe đạp sườn ngang tới trung tâm y tế theo đường Bến Hàm Tử, ngang qua nhà máy điện Chợ Quán xuất hiện khẩu đại bác 105 bỏ bên đường từ tháng 4. Trẻ con chiều chiều trèo lên nòng đại bác chơi đùa.
người chứng bệnh tới viện đông dần so với hôm 30/4, có những ca sốt rét ác tính thể não, nhiễm não mô cầu tối cấp, các ca phù phổi cấp do suy tim, tai biến mạch não… Thuốc men, vật tư thiếu đáp ứng, việc cứu trị của các chuyên gia gặp nhiều không dễ dàng khăn. Mỗi ngày, bác sĩ Hiền ở tại ICU gần 12 giờ, từ sáng sớm tới tối mới về nhà nghỉ.
Tết Bính Thìn 1976, các chuyên gia nội trú không tương tự về nhà, ông Hiền và một đồng nghiệp ở lại trong khu nội trú trung tâm y tế. Ngả vùng thắt lưng sau ngày dài thăm khám trị chứng bệnh mệt nhoài, ông được nghe tiếng pháo giao thừa nổ vang khắp nơi – cái Tết Độc lập đầu tiên của đất nước khi non sông đã từng thu về một mối.
Bác sĩ Trần Tịnh Hiền (bên phải) và bác sĩ Keith Arnold – người từng giảng dạy ông năm những năm đại học, sau đó trở thành đối tác nghiên cứu sốt rét, thương hàn, khi gặp lại nhau tại Mỹ mới đây.
|
GS.TS.BS Trần Tịnh Hiền tốt nghiệp bác sĩ nội trú ĐH Y Dược TP HCM năm 1978. Ông trải qua nhiều vị trí tại trung tâm y tế chứng bệnh Nhiệt đới TP HCM, từ trưởng khoa Hồi sức cấp cứu tới trưởng khoa Sốt rét vào năm 1985, Trưởng Phòng Y vụ năm 1987. Ông được bổ nhiệm phó giám đốc trung tâm y tế năm 1989. Ông nhận bằng tiến sĩ tại Đơn vị Nghiên cứu Lâm sàng của Đại học Oxford và ĐH Mở Vương quốc Anh năm 2004, thực hiện giáo sư thỉnh giảng về chứng bệnh truyền nhiễm tại ĐH Oxford và là thành viên của Bác sĩ Hoàng gia Anh Quốc từ năm 2004. Từ năm 2008, GS Hiền là thành viên Ban phản hồi về đạo đức trong nghiên cứu Y sinh học trên người Bộ Y tế. Từ năm 2010, ông đảm nhiệm cương dương vị Giám đốc Nghiên cứu Đơn vị Nghiên cứu lâm sàng ĐH Oxford. Ông được Hiệp hội Hoàng gia về Y tế và Vệ sinh Nhiệt đới trao Huy chương Mackay năm 2010 vì những thành tích nổi bật trong điều trị các chứng bệnh truyền nhiễm nhiễm tại Việt Nam. Ông dành trọn tâm sức để nghiên cứu phòng tránh chứng bệnh sốt rét, góp công tìm ra cách trị trị chứng bệnh này từ chiết xuất của cây thanh hao hoa vàng. Ông cũng là một trong những người đi đầu trong cuộc chiến chống SARS, cúm A/H5N1, cùng nhiều đóng góp trong các chứng bệnh truyền nhiễm như lao phổi, viêm màng não, chứng bệnh bạch hầu, chứng bệnh dịch hạch… Được mệnh danh là “bậc thầy của những người thầy”, ông góp công lớn trong việc đào tạo nhiều thế hệ bác sĩ giỏi, kế thừa và tiến triển các thành tựu y học nước nhà. |
Lê Phương
