Sỏi tiết niệu là căn bệnh lý phổ quát, có thể gây nên đau đớn đớn dữ dội song những sỏi nhỏ hoặc nằm yên trong đường tiết niệu không gây nên triệu chứng rõ ràng, được gọi là “sỏi im lặng”.
TS.BS. Nguyễn Minh Tuấn, Trưởng khoa thủ thuật Tiết niệu, trung tâm y tế Bạch Mai, cho thường hay sỏi tiết niệu là các tinh thể rắn được tạo thành do sự kết tủa và kết tinh của các hoạt chất hòa tan trong nước tiểu, xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trong hệ thống tiết niệu (thận, niệu quản, bọng đái, niệu đạo).
Nguyên nhân chủ yếu là do sự kết tụ và tiến triển của các tinh thể khoáng hoạt chất trong nước tiểu, thường là canxi oxalate hoặc phosphate. Nếu không được phát hiện sớm, sỏi có thể gây nên ra đau đớn đớn dữ dội, thực hiện tắc nghẽn dòng chảy nước tiểu, thậm chí dẫn tới tổn thương hoặc yếu thận. Triệu chứng điển hình nhất của sỏi tiết niệu là cơn đau đớn quặn thận. Cơn đau đớn thường khởi phát đột ngột từ vùng thắt vùng eo lưng, lan xuống hố chậu, bụng dưới hoặc cơ quan sinh dục, kèm theo cảm giác buồn nôn, vã mồ hôi.
“Đây là dấu hiệu cho xuất hiện sỏi đang di chuyển hoặc gây nên tắc nghẽn đường tiểu. Nếu không xử trí kịp, cơn đau đớn có thể tái phát nhiều lần, tác động nghiêm trọng tới uy tín cuộc sống và sức khỏe cơ thể người căn bệnh”, bác sĩ Tuấn nói. Ngoài ra, người căn bệnh nên lưu ý các triệu chứng không không khác như tiểu buốt, tiểu rắt, nước tiểu đục hoặc lẫn máu đặc biệt tiểu ít, vô niệu. Trường hợp sỏi gây nên nhiễm trùng, người mắc căn bệnh có thể sốt cao, rét run, mệt mỏi lâu ngày.
Đáng lo ngại là những sỏi nhỏ hoặc nằm yên trong đường tiết niệu không gây nên triệu chứng rõ ràng, được gọi là “sỏi im lặng”. Những trường hợp này chỉ được phát hiện tình cờ khi siêu âm hoặc chụp CT kiểm tra sức khỏe định kỳ.
“Sỏi tiết niệu không những gây nên đau đớn đớn mà còn dẫn tới nhiều hậu quả nghiêm trọng nếu điều trị muộn”, bác sĩ Tuấn cảnh báo, thêm rằng một trong những hậu quả thường gặp là ứ nước thận – tình trạng tắc nghẽn khiến cho nước tiểu ứ đọng, thực hiện giãn đài bể thận, thậm chí phá hủy tác dụng thận vĩnh viễn. Ngoài ra, sỏi tạo điều kiện cho vi khuẩn tiến triển, gây nên nhiễm trùng tiết niệu tái diễn, viêm bể thận cấp, thậm chí nhiễm trùng huyết.
Về lâu dài, sỏi không được loại bỏ sẽ thực hiện tổn thương nhu mô thận, dẫn tới yếu thận mạn tính – buộc người mắc căn bệnh phải chạy thận nhân tạo hoặc ghép thận. Đặc biệt, những cơn đau đớn tái phát thường xuyên khiến cho người căn bệnh mất ngủ, lo lắng, suy nhược hiệu suất lao động.
Sỏi tiết niệu gây nên nhiều hậu quả nếu không xử lý sớm. Ảnh: trung tâm y tế đem đến
Việc lựa chọn lựa phương pháp điều trị phụ thuộc vào kích thước, vị trí sỏi và tình trạng sức khỏe của người mắc căn bệnh. Hiện nay, trung tâm y tế Bạch Mai đang ứng dụng nhiều kỹ thuật tiên tiến, ít xâm lấn, giúp cho rút ngắn thời gian khôi phục.
Điều trị nội khoa được chỉ định cho sỏi nhỏ dưới 7 mm. người mắc căn bệnh được khuyến cáo uống nhiều nước (2.5-3 lít/ngày), phối hợp thuốc giãn cơ trơn và suy nhược đau đớn để đào thải sỏi tự nhiên. Tuy nhiên người mắc căn bệnh nên tái thăm khám sau thời gian dùng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ, nếu trường hợp điều trị nội khoa không đáp ứng, sỏi không tự đào thải được thì nên can thiệp thủ thuật để xử lí sỏi, tránh gây nên ra các hậu quả nguy hiểm tác động trực tiếp tới tác dụng thận và tình trạng sức khỏe chung.
Với sỏi lớn hơn, trước đây tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL) từng là lựa chọn lựa phổ quát nhờ ưu điểm không xâm lấn. Tuy nhiên, phương pháp này có những nhược điểm như thường chỉ lấy cho sỏi nhỏ trên thận hoặc niệu quản đoạn trên, có thể gây nên tổn thương mô xung quanh, tỷ lệ sạch sỏi sau một lần tán còn thấp nên có trường hợp phải tán nhiều lần, đặc biệt trường hơp viên sỏi cứng hoặc người căn bệnh có thể trạng béo.
thế vào đó, nội soi tán sỏi ngược dòng bằng laser được ưu tiên cho sỏi niệu quản 1/3 dưới, 1/3 giữa hoặc bọng đái hoặc sử dụng ống nội soi mềm đưa qua đường tiết niệu (với sỏi niệu quản 1/3 trên hoặc sỏi thận dưới 2 cm) với ưu điểm vượt trội hoàn toàn giúp cho tán vụn sỏi mà không nên rạch da, đồng thời hạn chế những tai biến mà phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể mang lại.
với sỏi thận lớn trên 2 cm hoặc sỏi san hô, tán sỏi qua da (PCNL) là giải pháp tối ưu. Bác sĩ tạo một thường hay nhiều đường hầm nhỏ từ da vùng thắt vùng eo lưng vào thận để tiếp cận trực tiếp sỏi, tán sỏi và hút các mảnh sỏi ra ngoài. Phương pháp này đặc biệt tốt nhất với sỏi cứng, sỏi kích thước lớn, với ưu điểm ít gây nên đau đớn, ít xâm lấn, đường rạch da rất bé (dưới 1 cm) và rút ngắn thời gian nằm viện. Trong trường hợp phức tạp như sỏi tái phát nhiều lần gây nên nhiễm khuẩn tiết niệu hoặc dị tật đường tiết niệu, thủ thuật mở vẫn là phương án cuối cùng. Dù vậy, nhờ sự tiến triển của y học tiên tiến, tỷ lệ phải thủ thuật mở đã từng suy nhược đáng nhắc.
Để suy nhược nguy cơ tạo thành sỏi, tất cả người nên uống đủ nước (2–2.5 lít/ngày), tăng cường bổ sung nước ép cam, quả chanh giàu citrate giúp cho ức chế kết tinh sỏi. Hạn chế muối, đạm động vật và thực phẩm giàu oxalat như rau bina, trà đặc, socola. Tránh nhịn tiểu để suy nhược nguy cơ ứ đọng cặn khoáng trong đường tiết niệu. Tập thể thao liên tục và thăm khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt với người có tiền sử sỏi hoặc rối loạn chuyển hóa.
Lê Nga
