Mỗi người có nhu cầu dinh dưỡng, sinh lý và nguy cơ sức khỏe riêng, uống sữa “chung một công thức, nguyên liệu” có thể mất cân bằng dinh dưỡng, tăng gánh nặng chuyển hóa, trầm trọng thêm căn bệnh lý nền.
TS.BS Hoàng Thị Đức Ngàn, Phụ trách Khoa Dinh dưỡng cộng đồng, Viện Dinh dưỡng quốc gia, giải thích như trên hôm 24/4, sau khi Bộ Công an công bố xác định 12 loại sữa giả và 72 loại sữa không tương tự đang được kiểm tra.
Hơn 26.000 lon sữa từng được đường dây sữa giả của Công ty Rance Pharma và Hacofood Group sản xuất đưa ra thị trường trong 4 năm qua, với “vỏ bọc” là thực phẩm bổ sung, sản phẩm dinh dưỡng công thức và thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt. Cơ quan điều tra cáo buộc các loại sữa bột giả thực hoạt chất “cùng chung một nguyên liệu, công thức, quy trình sản xuất”, được bổ sung hoặc thay thế thế những nguyên liệu hàng đầu, thêm hương liệu, phụ gia nhằm lừa người tiêu dùng về công dụng của sản phẩm. Chỉ tiêu uy tín những hoạt chất hàng đầu đạt dưới 70% so với công bố.
Theo BS Ngàn, với nhóm có nhu cầu dinh dưỡng đặc biệt như trẻ nhỏ, phụ nữ có thai và người mắc căn bệnh mạn tính, sử dụng thực phẩm bổ sung là một giải pháp giữ gìn dinh dưỡng tốt ngoài việc giữ thói quen sinh hoạt lành mạnh. Các loại sữa kiểu bột hoặc nước được sản xuất theo công thức nhất định nhằm đáp ứng cho những nhóm người có nhu cầu dinh dưỡng đặc thù trên.
“Việc sử dụng chung một công thức cho các loại sữa không tương tự nhau có thể gây ra ra mất cân bằng dinh dưỡng, gia tăng gánh nặng chuyển hóa, hoặc thậm chí tiến hành trầm trọng thêm căn bệnh lý nền ở những người mắc căn bệnh mạn tính”, BS Ngàn nói và gọi đây là “mặc đồng phục cho sữa”.
Danh sách 12 loại sữa bột giả.
trẻ nhỏ, nhất là trẻ trong 1.000 ngày đầu đời, có nhu cầu dinh dưỡng đặc biệt cao phục vụ quá trình tăng trưởng nhanh chóng về thể hoạt chất và tiến triển trí não. Tuy nhiên, hệ tiêu hóa của trẻ chưa hoàn thiện, enzyme lactase – nên thiết để tiêu hóa đường lactose trong sữa – còn thấp, khiến cho trẻ dễ gặp tình trạng bất dung nạp lactose.
Ngoài ra, gan và thận của trẻ cũng chưa đủ nguy cơ chuyển hóa và đào thải những thành phần như natri, ure thường hay đạm dư thừa. Do đó trẻ có nguy cơ rối loạn điện giải hoặc tổn thương thận nếu sử dụng sữa công thức không phù hợp. Trẻ nhỏ cũng rất dễ thiếu vi hoạt chất dinh dưỡng như sắt, kẽm, vitamin A nếu sữa không được tăng cường các vi hoạt chất này.
Về mặt lâm sàng, trẻ có thể gặp phải thiếu máu, còi xương, trễ tiến triển trí tuệ hoặc ngược lại là tăng cân quá mức, thừa cân nếu sữa chứa quá nhiều năng số lượng và protein. Thống kê tại các nước đang tiến triển, tỷ lệ trẻ thiếu vi hoạt chất vẫn cao, trong khi tỷ lệ béo phì ở trẻ nhỏ thành thị đang gia tăng nhanh chóng do sử dụng sữa công thức sai cách hoặc quá mức. Ngược lại, nếu sữa không đem lại đủ năng số lượng, protein và vi hoạt chất thiết yếu như sắt, kẽm, DHA, trẻ có nguy cơ cao suy dinh dưỡng, thấp còi, trễ tiến triển trí tuệ.
Phụ nữ có thai, ở từng thời kỳ thai kỳ không tương tự nhau, nhu cầu dinh dưỡng cũng không tương tự nhau. Nhiều thai phụ gặp phải nghén, chán ăn, dù nhu cầu năng số lượng chưa tăng nhiều song nguy cơ thiếu hụt dinh dưỡng lại rất cao, đặc biệt với sắt, kẽm, vitamin B6 và B12. Nếu thai phụ phụ thuộc vào sữa như là nguồn đem lại dinh dưỡng bổ sung trong thai kỳ, thì uống loại sữa công thức không phù hợp, ví dụ sữa thiếu sắt và acid folic, có thể tăng nguy cơ thiếu máu, thai nhi mắc dị tật ống thần kinh.
Ở ba tháng giữa thai kỳ, nhu cầu protein của phụ nữ mang thai tăng lên để đáp ứng sự tiến triển mô thai và nhau thai. Đây là thời điểm nên tăng cường canxi và vitamin D để hỗ trợ quá trình tạo xương và răng cho thai nhi. Ngoài ra, DHA cũng nên được bổ sung để hỗ trợ tiến triển não bộ và thị lực cho thai nhi. thời kỳ này, nếu thai phụ dùng sữa thiếu vi hoạt chất hoặc chứa nhiều đường, hoạt chất béo bão hòa có thể dẫn tới tăng cân quá mức, tăng nguy cơ tiểu đường thai kỳ. Các rối loạn này không những tác động tới bà mẹ mà còn gây ra hậu quả nghiêm trọng cho thai nhi và trẻ khi được chào đời như sinh non, tiền sản giật hoặc trễ tiến triển thai, suy dinh dưỡng bào thai
Ba tháng cuối thai kỳ, thai nhi tăng trưởng nhanh nhất về khối số lượng và hoàn thiện hệ thần kinh. Nếu bà mẹ sử dụng sữa sai công thức, không giữ gìn về năng số lượng và các vi hoạt chất có thể gia tăng nguy cơ dẫn tới tiền sản giật, sinh non, sinh nhẹ cân.
Đặc biệt, người mắc căn bệnh mạn tính thường kèm theo các rối loạn chuyển hóa và nhu cầu dinh dưỡng rất không tương tự nhau. Ví dụ, người căn bệnh đái tháo đường có các rối loạn chuyển hóa carbonhydrate và cơ thể không thể kiểm soát được đường huyết ở mức cho phép. Người căn bệnh đái tháo đường được khuyến nghị sử dụng các thực phẩm (gồm có sữa) có chỉ số đường huyết thấp và tránh sản phẩm có nhiều đường đơn.
Ở người căn bệnh thận mạn tính, thận không thể thực hiện các công dụng đào thải hoạt chất độc và dịch thừa; cân bằng kiềm toan trong máu; cân bằng các hoạt chất khoáng trong cơ thể; thường hay công dụng tạo hồng cầu. Do đó, người căn bệnh thận mạn phải kiểm soát số lượng đạm, loại đạm, kali, phốt pho, và natri ăn vào.
Người gặp phải rối loạn mỡ máu về mặt sinh lý thường có sự thất thường trong chuyển hóa lipid tại gan, ruột và mô mỡ, kèm với kháng insulin, viêm mạn tính và stress oxy hóa. Những thay thế đổi này tiến hành tăng quá trình xơ vữa động mạch do các tổn thương thành tĩnh mạch, tiến hành hẹp lòng mạch và tạo ra huyết khối. Do đó, người căn bệnh nên chọn lựa loại sữa ít béo bão hòa và cholesterol, hướng tới các sản phẩm sữa bổ sung sterol hoặc stanol thực vật.
Ngược lại, người căn bệnh ung thư thường có các rối loạn chuyển hóa năng số lượng và đạm nghiêm trọng, được gọi là hội chứng suy mòn ung thư (cancer cachexia), tức tình trạng mất khối cơ nạc, mỡ và trọng số lượng cơ thể không phục hồi hoàn toàn. Tình trạng rối loạn tiêu hóa và kém hấp thu cũng rất thường thấy, đặc biệt ở người căn bệnh ung thư đường tiêu hóa, do tác động của u bướu hoặc sau thủ thuật, xạ trị.
Người căn bệnh có thể buồn nôn, tiêu chảy, rối loạn men tiêu hóa, suy giảm tiết enzyme, từ đó dẫn tới không dễ dung nạp lactose hoặc sữa động vật nguyên kem. Ngoài ra, những loại sữa giàu hoạt chất béo bão hòa hoặc có hàm số lượng đạm cao không phù hợp với công dụng gan/thận đang suy suy giảm nhẹ ở nhiều người căn bệnh ung thư thời kỳ tiến triển. Các loại sữa chuyên biệt dành cho người căn bệnh ung thư, từng được thiết kế để suy giảm lactose, bổ sung thêm arginine, omega-3, hoạt chất chống oxy hóa và có tỷ lệ đạm – béo – đường phù hợp, có thể tăng cường tình trạng dinh dưỡng, hỗ trợ miễn dịch và tăng cường uy tín sống.
Với những phân tích trên, BS Ngàn nói: “Như vậy, trẻ nhỏ, phụ nữ có thai, người có căn bệnh mạn tính là những trường hợp có tính sinh lý và nhu cầu dinh dưỡng không tương tự nhau, do đó sản phẩm sữa công thức dùng cho những trường hợp này nên có các công thức không tương tự nhau”. Bà lưu ý giữ chế độ ăn phù hợp là yếu tố quan trọng; sử dụng thực phẩm, gồm có sữa, một cách phù hợp, phù hợp, cân đối là yếu tố nên thiết để giữ và tăng cường sức khỏe.
Sử dụng sữa không đúng công thức, người dùng có thể tăng nguy cơ suy dinh dưỡng thứ phát (các kiểu thiếu và thừa dinh dưỡng), tiến hành trầm trọng thêm triệu chứng căn bệnh hoặc hệ lụy của căn bệnh. Một công thức dùng chung cho nhiều loại sản phẩm sữa thì không tối ưu cho bất kỳ nhóm nào.
Khuyến nghị của Bộ Y tế là luôn tham vấn bác sĩ, đặc biệt với người mắc căn bệnh nền, trước khi chọn lựa sản phẩm sữa phù hợp từng tình trạng sức khỏe. Xem và đọc kỹ nhãn sản phẩm, chỉ chọn lựa sữa được sản xuất bởi công ty uy tín, có thông tin rõ ràng về thành phần và nhóm trường hợp sử dụng. Trong quá trình sử dụng, nên theo dõi lâm sàng với người mắc căn bệnh lý, theo dõi cân nặng và công dụng gan thận, đường huyết, huyết áp… để điều chỉnh phù hợp.
Bộ Y tế yêu cầu các địa phương thu hồi 12 loại sữa giả đang còn trên thị trường. Cơ quan điều tra cũng chứng tỏ đang xác minh 72 loại sản phẩm không tương tự, trong khi chưa có kết quả khuyến cáo người dân không nên dùng.
Lê Nga
