Lão hóa sớm ở người nhiễm HIV là hiện tượng từng được khoa học xác nhận, phản ánh sự phối hợp giữa quá trình viêm mạn tính, tác dụng phụ thuốc, và các yếu tố xã hội, tâm lý.
Theo TS.BS.CK2 Trà Anh Duy, Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health, lão hóa là quá trình sinh học tự nhiên, tuy vậy ở người sống chung với HIV, hiện tượng lão hóa xảy ra sớm và nhanh hơn so với dân số chung.
Nhờ liệu pháp kháng virus tốt nhất (antiretroviral therapy – ART), tuổi thọ của người nhiễm HIV từng được nâng cao đáng nói. Tuy nhiên, một loạt các nghiên cứu cho xuất hiện họ đối mặt với gánh nặng căn bệnh tật sự liên quan tuổi già từ rất sớm, thường từ tuổi 40 trở đi.
Cụ thể, theo một nghiên cứu tại khu vực y tế Nhiệt đới Trung ương, cứ 2 người nhiễm HIV thì có 1 người gặp phải rối loạn lipid máu, 4 người thì có 1 người gặp phải huyết áp cao. Một nghiên cứu không tương tự cho xuất hiện tỷ lệ mắc mới yếu thận mạn ở người nhiễm HIV cao gấp hơn 10 lần so với dân số chung. Ngoài ra, phụ nữ nhiễm HIV có nguy cơ mắc ung thư cổ tử cung cao gấp 6 lần phụ nữ không nhiễm.
Theo bác sĩ Duy, người căn bệnh HIV còn đối mặt với tình trạng loãng xương và gãy xương sớm; rối loạn nhận thức nhẹ; căn bệnh lý tim mạch; hội chứng chuyển hóa. Theo một nghiên cứu công bố trên Clinical Infectious Diseases, tuổi sinh học của người nhiễm HIV có thể lớn hơn từ 5 tới 10 tuổi so với tuổi thật.
Theo đó, cơ chế chủ yếu sự liên quan tới hiện tượng lão hóa sớm ở người nhiễm HIV là tình trạng viêm mạn tính tình trạng thấp và hoạt hóa miễn dịch quá lâu, ngay cả khi từng đạt tải số lượng virus dưới ngưỡng phát hiện. Nghiên cứu trên Nature Medicine, hệ miễn dịch của người sống chung HIV liên tục gặp phải kích thích, dẫn tới phá vỡ các cơ chế tái tạo tế bào, đẩy nhanh sự rối loạn tác dụng của các cơ quan.
Đồng thời, tổn thương do HIV gây ra ra trong thời kỳ nhiễm cấp và sự thế đổi hệ vi sinh vật đường ruột cũng đóng vai trò thúc đẩy lão hóa tế bào. Các dấu ấn lão hóa sinh học như telomere ngắn, methyl hóa DNA không thông thường được tìm xuất hiện nhiều hơn ở người căn bệnh HIV.
Đặc biệt, kỳ thị xã hội là yếu tố thúc đẩy lão hóa tâm lý ở người nhiễm HIV. Những người căn bệnh này thường sống trong trạng thái lo lắng, cô lập và mất kết nối xã hội – những yếu tố được chứng minh là tiến hành tăng mức cortisol, gây ra tổn hại tác dụng nhận thức và tim mạch. Một nghiên cứu tại Thái Lan do WHO tài trợ vào năm 2019 chứng tỏ rằng nhóm người sống chung với HIV có trải nghiệm kỳ thị cao có nguy cơ suy suy giảm nhận thức sớm hơn 3-5 năm so với nhóm không kỳ thị.
Ngoài ra, thuốc ARV có vai trò thiết yếu trong kiểm soát HIV tuy vậy cũng có một vài tác động tới quá trình lão hóa. một vài thuốc ức chế men sao chép ngược, nhất là tenofovir disoproxil fumarate (TDF), sự liên quan tới suy giảm mật độ xương. một vài thuốc thế hệ cũ như stavudine, didanosine từng gặp phải loại khỏi quy trình do độc tính ty thể.
Song, các quy trình tiên tiến với tenofovir alafenamide (TAF), dolutegravir (DTG) cho xuất hiện có độc tính thấp hơn và ít tác động tới chuyển hóa. Theo báo cáo của WHO (2022), các quy trình dựa trên DTG được khuyến cáo là lựa lựa chọn hàng đầu để suy giảm tác dụng phụ lâu dài.
Bác sĩ Duy thăm xét nghiệm cho người căn bệnh. Ảnh: Lâm Anh
Bác sĩ Duy khuyến cáo người nhiễm HIV nên bắt đầu tầm soát các vấn đề lão hóa từ sớm, với các xét nghiệm gồm đo mật độ xương; nhận xét tác dụng nhận thức; tầm soát lipid máu, đường huyết, chỉ số BMI; siêu âm tim định kỳ và nhận xét tác dụng thận (creatinine, eGFR).
Theo nghiên cứu công bố trên Journal of the American Geriatrics Society năm 2017, việc tầm soát sớm giúp cho tiến hành muộn tiến trình lão hóa và nâng cao tin cậy sống cho người sống chung HIV ở tuổi trung tuổi.
Mô hình phòng xét nghiệm đa khoa tích hợp là lựa lựa chọn phù hợp cho người nhiễm HIV lớn tuổi. Mô hình này phối hợp chuyên gia HIV, bác sĩ nội khoa, tâm lý, dinh dưỡng, vật lý trị liệu… để quản lý căn bệnh mạn tính và lão hóa tốt nhất.
“Việc phát hiện sớm và điều trị đồng thời các rối loạn sự liên quan tới lão hóa sẽ là yếu tố then chốt giúp cho người căn bệnh HIV sống khỏe mạnh, hạnh phúc và có tuổi thọ gần tương đương dân số chung”, bác sĩ Duy nói.
Mỹ Ý
