Triệu chứng, chẩn đoán và cách phòng ngừa

Ngộ độc thuốc diệt chuột gây ra ra nhiều vấn đề nghiêm trọng tới sức khỏe, thậm chí tử vong ở người và vật nuôi. Vậy triệu chứng, chẩn đoán và cách phòng ngừa ngộ độc thuốc diệt chuột như thế nào?

Ngộ độc thuốc diệt chuột là như nào? 

Ngộ độc thuốc diệt chuột là tình trạng độc dinh dưỡng của thuốc diệt chuột tác động tới cơ quan mục tiêu (thần kinh, tim mạch, thận, hô hấp, huyết học, tiêu hóa, da,…) hoặc tác động gây ra độc (gây ra ung thư, đột biến, tổn thương tạng,…). (1)

• Thần kinh: đau đớn đầu, mệt mỏi, chóng mặt, kích thích, không dễ chịu, giãy giụa, ảo giác, cuối cùng co giật, hôn mê, đồng tử giãn. 
• Tim mạch: Mạch nhanh, tụt huyết áp, rối loạn nhịp tim.
• yếu thận cấp: Do sốc, hoại tử ống thận, tiêu cơ vân.
• Hô hấp:Cảm giác bó chặt ngực, ho, không dễ dàng thở, tím, phù phổi cấp do tim (tổn thương cơ tim, suy tim cấp), phù phổi cấp không do tim (tổn thương thành mạch, tổn thương phổi do khí phosphine) hoặc cả hai, ARDS, thấy máu phổi.
• Huyết học: tan máu (có thể gặp cả ở người G6PD thường thì), có thể gặp methemoglobin.
• Tiêu hóa: người chứng bệnh đau đớn rát miệng, họng, thực quản, dạ dày; nôn và nôn ra máu, đi ngoài lỏng và có thể có máu.
• Da, niêm mạc: dinh dưỡng độc tiếp xúc qua da, niêm mạc có thể gây ra kích ứng tại chỗ.

Triệu chứng ngộ độc thuốc diệt chuột 

Hiện trên thị trường có nhiều loại thuốc diệt chuột không tương tự nhau nên tùy vào mỗi nạn nhân mắc phải ngộ độc loại thuốc diệt chuột nào mà các triệu chứng sẽ không tương tự nhau. (2)

1. Thallium 

Đây là bột không mùi, không vị được hấp thụ qua đường hô hấp hoặc qua da. Thallium tiếp xúc ở tình trạng cao dẫn tới nhiễm độc cấp tính với các triệu chứng sau:

• Viêm ruột cấp tính (trong vòng hai ngày).
• Rối loạn tác dụng thần kinh, chứng bệnh thần kinh ngoại vi, động kinh.
• Rụng tóc. 
• Tăng sắc tố da.

Nếu tiếp xúc với thallium nồng độ thấp trong thời gian dài sẽ dẫn tới nhiễm độc mạn tính cùng các triệu chứng như: 

• Run, mất điều hòa, yếu cơ.
• Loạn thị.
• Liệt dây thần kinh số 7 (liệt nửa mặt, méo miệng).
• suy nhược thị lực.

2. Natri fluoroacetat ( Hợp dinh dưỡng 1080 ) và fluoroacetamid ( Hợp dinh dưỡng 1081)

Hóa dinh dưỡng diệt chuột này bắt đầu sử dụng từ đầu những năm 1990 ở Việt Nam, do nhập lậu từ Trung Quốc sang. 

SMFA là một loại bột màu trắng không mùi, không vị. Sau 30 phút tới 20 giờ khi ăn sẽ bắt đầu khởi phát các triệu chứng.

Nếu không được cấp cứu khẩn trương và điều trị tích cực, người chứng bệnh sẽ nhanh chóng co giật, suy hô hấp, tiêu cơ vân, yếu thận, rối loạn nhịp, suy tim cấp, … và tử vong. 

3. Strychnin

kiểu viên nén màu hồng nhưng mà khi hòa tan trong nước trở thành loại bột không màu, không mùi, đắng. Độc tính của strychnin với triệu chứng co cơ không chủ ý do sự ức chế của các thụ thể glycine ở cấp độ nơron vận động và khớp thần kinh. Từ 10 – 20 phút sau khi nhiễm độc sẽ xuất hiện triệu chứng: 

• Co thắt cơ bắp không kiểm soát.
• Cứng hàm.
• Co cứng hàm mặt tạo nét cười gượng gạo. 
• Opisthotonos (Đầu và cột sống ưỡn cong ra sau).
• Tiêu cơ vân.
• Nhiễm toan lactic (độ pH quá thấp trong máu).
• Tăng thân nhiệt ác tính.

4. Phosphua kẽm, phosphua nhôm

Phosphua kẽm là dinh dưỡng ăn mòn da, niêm mạc mạnh, khi hít phải dễ gây ra phù phổi cấp. Liều gây ra độc: gây ra ngộ độc và tử vong nếu ngộ độc cấp phosphua kẽm 20 – 40mg/kg đường uống, phosphua nhôm ≥ 0,5g.

Cơ chế gây ra độc: Khi uống phosphua kẽm, phosphua nhôm khí độc phosphine (PH3) được sinh ra khi phản ứng giữa nước và acid clohydric trong dịch dạ dày. Khí phosphine là dinh dưỡng khử mạnh, gây ra stress oxy hóa mạnh dẫn tới độc tế bào không đặc hiệu, gắn và ức chế enzym của chuỗi hô hấp tế bào, ức chế quá trình phosphoryl hóa, oxy hóa, cytochrome oxidase. Phosphine cũng ức chế catalase, gây ra tăng superocide dismutase tạo ra nhiều gốc tự do, peroxide hóa lipid, gây ra biến tính protein của màng tế bào. 

Tiên số lượng: Nếu không được cấp cứu khẩn trương và điều trị tích cực, người chứng bệnh sẽ nhanh chóng chuyển sang thời kỳ sốc không phục hồi, suy hô hấp, nhiễm toan, xuất huyết nặng nề, tổn thương nhiều cơ quan và tử vong trong vòng vài ngày.

hậu quả:

• Tụt huyết áp: sốc suy nhược thể tích do mất dịch, thiếu máu, viêm cơ tim.
• Rối loạn điện giải do nôn, phân lỏng.
• Toan máu.
• yếu thận cấp.
• Suy hô hấp tiến triển.
• Suy đa tạng.

5. Phốt pho (P)

Nguyên tố này có mùi tỏi và phát sáng khi tiếp xúc với oxi, tồn tại ở 2 kiểu: phốt pho đỏ và trắng (vàng). Phốt pho trắng được sử dụng trong thuốc diệt chuột. Khi ăn vào, trực tiếp gây ra tổn thương mô bằng axit photphoric và photpho pentoxit tại chỗ. Trong tuần hoàn, phốt pho cũng liên kết với canxi dẫn tới hạ canxi máu nghiêm trọng. Nhiễm độc thuốc diệt chuột được sản xuất bằng phốt pho sẽ gây ra ra tình trạng như: 

• • Viêm dạ dày cấp tính.
  • Bỏng da hoặc niêm mạc.
  • Nôn hoặc phân phát quang (phân bốc khói).
  • Loạn nhịp tim.
  • Nhiễm độc gan.
  • yếu thận.

6. Thạch tín

Asen (thạch tín) là hợp dinh dưỡng vô cơ có độc tính cao mà cơ chế vận động chuẩn xác vẫn chưa được biết rõ. Nếu nuốt phải một vài lượng đáng nhắc, trong hơi thở người chứng bệnh sẽ phát ra mùi tỏi. Sau 1 tới 3 giờ nhiễm độc thạch tín xuất hiện các triệu chứng: 

• Nôn mửa.
• Tiêu chảy ra máu.
• Trong miệng có mùi tỏi. 
• Huyết áp thấp.
• Đoạn QT quá lâu (thời điểm tim co và nghỉ quá lâu).
• Mê sảng, co giật, hôn mê.
• Tổn thương thận.

7. Bari cacbonat (BaCO2)

Hợp dinh dưỡng này dễ hòa tan trong nước và có độc tính cao. Ion bari ức chế sự khuếch tán kali ra khỏi tế bào dẫn tới hạ kali trong máu với triệu chứng: 

• Viêm dạ dày ruột.
• Tăng huyết áp
• Rối loạn nhịp tim.
• Hụt hơi.
• Liệt cơ.

8. Tetramethylene Disulfotetramine (TETS, Tetramine)

Thuốc diệt chuột này có nguồn gốc từ Trung Quốc, khởi phát triệu chứng sau 10 phút tới 13 giờ nhiễm độc với triệu chứng: 

• Co giật.
• Hôn mê.
• Suy hô hấp.
• Loạn nhịp tim.

9. Aldicarb

Loại thuốc diệt chuột này có nguồn gốc từ Mỹ Latinh, độ tính cao có thể gây ra chết người. Triệu chứng nhiễm độc Aldicarb như: 

• Sùi bọt mép.
• Chảy nước mắt.
• Tiêu chảy.
• Nôn.

10. Alpha-cloralose 

Hợp dinh dưỡng nguồn gốc từ châu Âu, được sử dụng thực hiện thuốc gây ra mê thú y nhưng mà cũng có trong thuốc diệt chuột. Cơ chế vận động tương tự như một dinh dưỡng ức chế hệ thần kinh trung ương, với triệu chứng:

• Co giật.
• Hạ thân nhiệt.
• Suy hô hấp.

11. Thuốc chống đông máu (Superwarfarin, Warfarin)

Superwarfarin (brodifacoum, difenacoum, bromadiolone và chlorophacinone) là thuốc diệt chuột gây ra rối loạn đông đông máu như warfarin nhưng mà độc tính cao hơn 100 lần. Nhiễm độc loại thuốc diệt chuột Super Warfarin gây ra các triệu chứng như: 

• Tiểu ra máu.
• Ho ra máu
• thấy máu cam.
• đau đớn sườn.
• Tím tái người.
• Xuất huyết não.

12. Norbormide

Loại thuốc diệt chuột này về cơ bản là không độc hại với người và vận động thông qua quá trình co mạch ngoại biên cực độ gây ra thiếu máu cục bộ dẫn tới hoại tử nội tạng sau đó là động vật chết. Ở người gây ra ra triệu chứng tụt huyết áp hoặc hạ thân nhiệt. 

13. Pyriminil

Pyriminil vận động như một dinh dưỡng đối kháng nicotinamide (dẫn xuất vitamin B3) và thực hiện suy yếu quá trình tổng hợp NAD và NADH, phá hủy cấp tính các tế bào beta tuyến tụy trong vòng 2 giờ. Triệu chứng khi nhiễm độc Pyriminil:

• Thở Kussmaul (thở sâu, nặng nhọc).
• Huyết áp thấp.
• Lờ đờ.

14. Bromethalin

Thuốc diệt chuột hưởng Bromethalin tác động cả hệ thống thần kinh trung ương và ngoại vi. Khởi phát triệu chứng trong vòng 4 giờ tới 7 ngày từ mê sảng thứ tới phù não nặng. 

15. Cây hành biển

dinh dưỡng glycoside trong cây hành biển có độc tính được sử dụng để thực hiện thuốc chuột và gây ra ra các triệu chứng sau:

• đau đớn bụng.
• Nôn mửa.
• Co giật.
• Tăng kali trong máu.
• Rối loạn nhịp tim.

Nguyên nhân ngộ độc thuốc diệt chuột

Ngộ độc thuốc diệt chuột tới từ các nguyên nhân sau đây: 

• Vô tình hít phải. 
• Nhầm lẫn với thực phẩm. 
• trẻ nhỏ không biết vô tình ăn vào. 
• Mâu thuẫn gia đình, áp lực, tâm lý lo sợ,… dẫn tới hành động uống thuốc diệt chuột tự tử. 
• mắc phải đầu độc. 

hậu quả do ngộ độc thuốc diệt chuột 

Các hậu quả của ngộ độc thuốc diệt chuột gồm:

Cách chẩn đoán ngộ độc thuốc diệt chuột 

Bác sĩ cấp cứu sẽ chẩn đoán nạn nhân ngộ độc thuốc diệt chuột qua các cách sau đây: 

• Chẩn đoán lâm sàng: Bác sĩ hỏi nạn nhân hoặc người đi cùng về loại thuốc đã từng uống, thời gian (đã từng bao lâu từ lúc đưa dinh dưỡng độc vào người), triệu chứng, sơ cấp cứu như thế nào, nhận định tình trạng,…

• Thực hiện các xét nghiệm: Nếu chưa có kết luận chuẩn xác về độc tính đưa vào người bác sĩ sẽ thực hiện một vài xét nghiệm để xác định loại dinh dưỡng độc. 

• • Đường huyết: Nếu nạn nhân hạ đường huyết mối quan hệ tới kẽm kẽm hoặc nhôm phosphide. Tăng đường huyết dấu hiệu của hợp dinh dưỡng pyriminil.
  • Xét nghiệm công thức máu toàn phần: Thiếu máu là dấu hiệu của ngộ độc kẽm photphua.
  • phản hồi tác dụng chuyển hóa (BMP): Hạ canxi trong máu máu mối quan hệ tới phốt pho trắng, SMFA, fluoroacetamide. Hạ kali máu có thể là bari cacbonat, kẽm hoặc nhôm photphua. Nếu nitơ urê trong máu (BUN) hoặc creatinin tăng cao nguy cơ cao ngộ độc thallium, asen, phốt pho trắng, kẽm hoặc nhôm phosphide.

• • Xét nghiệm định số lượng phốt pho huyết thanh: Nếu tăng phosphat máu mối quan hệ tới thuốc diệt chuột được thực hiện từ phốt pho trắng.

• • Xét nghiệm tác dụng gan: Kết quả kết luận men gan tăng cao có mối quan hệ tới các dinh dưỡng độc như thallium, thạch tín, phốt pho trắng, kẽm hoặc nhôm phosphat.

• • Xét nghiệm quá trình đông máu: Nhằm xác định ngộ độc thuốc diệt chuột chứa thành phần Super Warfarin, Warfarin. 

• • Khí huyết động mạch: Nhiễm toan lactic SMFA hoặc fluoroacetamide.

• • Đọc kết quả điện tâm đồ (ECG): Nếu quá lâu QTc nguy cơ nạn nhân ngộ độc một trong số các dinh dưỡng như SMFA, fluoroacetamide, phốt pho trắng hoặc thạch tín. 

• • Chụp X-quang ngực và bụng: Xác định các dinh dưỡng cản quang gồm bari cacbonat, asen hoặc thallium.

Cách điều trị ngộ độc thuốc diệt chuột

1. Sơ cấp cứu khẩn cấp 

Cách sơ cứu khẩn cấp khi phát hiện người ngộ độc thuốc diệt chuột như sau: (3)

• Bước 1: Quan sát nạn nhân để xác định ngộ độc với thuốc diệt chuột qua các dấu hiệu như hơi thở mùi hôi hóa dinh dưỡng, không dễ dàng nói, không dễ dàng thở,… Và xác định qua chai, vỏ thuốc gần đó (nếu có).
• Bước 2: Đưa nạn nhân tới khu vực an toàn. 
• Bước 3: Thực hiện sơ cứu đơn giản nếu có thông tin về sơ cứu ngộ độc thuốc diệt chuột.
• Bước 4: Nếu nạn nhân tỉnh táo nên thu thập thông tin, chụp hình hoặc mang theo loại thuốc diệt chuột.
• Bước 5: Gọi cấp cứu, đưa người chứng bệnh tới phòng thăm khám gần nhất.

Dựa trên tình trạng và đường tiếp xúc với thuốc diệt chuột để thực hiện sơ cấp cứu phù hợp:

• Uống thuốc diệt chuột: Nếu nạn nhân có dấu hiệu nôn, hãy nghiêng đầu sang một bên để tránh nghẹn. Sau khi sơ cấp cứu nhanh chóng đưa nạn nhân tới phòng thăm khám gần nhất. Ngoài ra, không được tự ý gây ra nôn nếu nạn nhân lờ đờ, hôn mê thường co giật hoặc không rõ về cơ chế của thuốc diệt chuột ( Natri fluoroacetat và fluoroacetamid không gây ra nôn vì có nguy cơ co giật; Phosphua kẽm, phosphua nhôm không được gây ra nôn và rửa dạ dày tại phòng thăm khám,…)
• Dính thuốc chuột vào da hoặc quần áo: nên cởi bỏ quần áo và rửa sạch ngay lập tức trong vòng 15 – 20 phút. 
• Dính thuốc diệt chuột vào mắt: Nên rửa mắt (khi đang mở) bằng nước sạch trong 15 – 20 phút, rửa kính áp tròng 5 phút (nếu có).

Sau bước sơ cứu trước hết nên đưa người chứng bệnh tới khu vực y tế, phòng thăm khám gần nhất để được xử trí sớm. Tránh quá lâu thời gian, gây ra hậu quả nặng, nguy hiểm tới tính mạng.

Những lưu lý, khi sơ cấp cứu ngộ độc thuốc diệt chuột: 

• Ghi nhớ, tên hóa dinh dưỡng trên bao bì, túi đựng hoặc chai lọ. Việc này giúp cho bác sĩ xác định chuẩn xác hóa dinh dưỡng nhanh hơn, sử dụng thuốc điều trị đặc hiệu sớm. 
• Ghi nhớ số số lượng, thời gian tiếp xúc hóa dinh dưỡng và triệu chứng, triệu chứng ngộ độc trước hết.
• Không cho bất kỳ thứ gì vào miệng nếu nạn nhân bất tỉnh. 
• Không sử dụng bất kỳ loại thuốc giải độc nào. 
• Quan sát dinh dưỡng nôn, giữ lại vào một lọ gửi xét nghiệm.

2. Điều trị 

Khi tới phòng cấp cứu nạn nhân ngộ độc thuốc diệt chuột được bác sĩ điều trị như sau: 

• Điều trị cấp cứu

• • Khi nạn nhân đưa tới phòng cấp cứu, bác sĩ sẽ hỗ trợ đường thở, tuần hoàn và hô hấp. Trong trường hợp nghiêm trọng sẽ phải đặt ống nội khí quản và khi đó sẽ nên tới máy thở.
  • Tiếp tới, bác sĩ sẽ điều trị các triệu chứng co giật, sốc thuốc,.. 
  • Sau đó, thực hiện các xét nghiệm để xác định dinh dưỡng độc như xét nghiệm máu, nước tiểu, chụp X-quang ngực và bụng, ECG (điện tâm đồ, hoặc theo dõi tim),…

• Loại bỏ dinh dưỡng độc

1. 1. 1. tốt nhất nhất trong 60 phút đầu mắc phải ngộ độc cấp.
      2. Còn tốt nhất trong 3 giờ đầu và đã từng uống than hoạt tính.
      3. Còn tốt nhất trong 6 giờ đầu với ngộ độc: các thuốc gây ra liệt ruột, hoặc uống một vài số lượng lớn. 

• • Than hoạt tính để hấp thụ dinh dưỡng độc.
  • Thuốc nhuận tràng: Nhằm kích thích co bóp ruột tống dinh dưỡng độc ra ngoài nếu ngộ độc qua đường tiêu hóa. Thường dùng là sorbitol 1 – 4g/kg uống ngay sau dùng than hoạt, hoặc trộn vào than hoạt. 
  • Thuốc giải độc (antidote) là các dinh dưỡng có tác dụng ngăn chặn tác động hoặc tốt nhất độc hại của một loại dinh dưỡng độc, ví dụ Vitamin K dùng để giải độc của dinh dưỡng độc Super Warfarin, Warfarin. 

• Các cách gia tăng thải trừ độc dinh dưỡng tùy theo chỉ định:

• • Bài niệu tích cực
  • Lọc máu ngoài thận
  • thay thế huyết tương hoặc thay thế máu
  • Lọc máu hấp phụ.

• Các cách điều trị triệu chứng và hồi sức toàn diện:

• • Dinh dưỡng.
  • Điều trị hạ đường huyết và rối loạn điện giải.
  • Điều trị rối loạn nhịp tim hỗ trợ hô hấp.
  • Điều chỉnh tác dụng gan, thận, huyết học,…

Cách phòng ngừa ngộ độc thuốc diệt chuột

Để phòng ngừa ngộ độc thuốc chuột nên thực hiện các cách sau: 

• • Ưu tiên phương pháp diệt chuột bằng bẫy.
  • Chỉ mua hóa dinh dưỡng diệt chuột có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng ở cửa hàng kinh doanh hóa dinh dưỡng giữ an toàn thực vật hoặc khu vực có đăng ký.
  • Sử dụng hóa dinh dưỡng diệt chuột (thực hiện bả, đặt bả chuột) nên cách xa hẳn nơi ở, ăn uống và trẻ nhỏ không thể với tới hoặc mở ra được. Đặc biệt, gia đình có người chứng bệnh tâm thần hoặc hội chứng lú lẫn không nên để các hóa dinh dưỡng độc trong khuôn viên nhà ở.
  • Không dự trữ các hóa dinh dưỡng độc hại, gồm thuốc diệt chuột tại gia đình.
  • Bảo thức ăn cẩn thận, phát quang bụi rậm xung quanh nhà, đậy kín thùng rác, bịt kín các lỗ hổng trong nhà,… để tránh chuột bò tới. 
  • thăm khám thêm chuyên khoa Tâm lý nếu nguyên nhân ngộ độc là do tự đầu độc.

Bác sĩ, y tá và điều dưỡng nên cảnh giác với người chứng bệnh rối loạn đông máu, thấy máu, đặc biệt khi các nguyên nhân không rõ ràng để cấp cứu sớm. Ngoài ra, nên giáo dục phòng ngừa ngộ độc tái diễn trước khi ra viện cho người chứng bệnh.

nên quản lý chặt chẽ việc sản xuất, người bán (chỉ các khu vực hoặc cửa hàng có đăng ký hạng mục hóa dinh dưỡng diệt chuột hoặc thuốc giữ an toàn thực vật nói chung trong giấy phép kinh doanh mới được phép bán), người mua (cấm trẻ nhỏ, người chứng bệnh tâm thần và lưu lại danh tính và nhận kiểu của người mua,…) 

Khoa ICU và khoa Cấp cứu, Hệ thống BVĐK Hưng Thịnh luôn túc trực 24/7 để sớm cấp cứu người chứng bệnh trong trường hợp khẩn cấp như: ngộ độc thuốc diệt chuột, ngộ độc thuốc từ sâu, suy hô hấp, suy đa cơ quan, hôn mê, nhiễm trùng huyết nặng,… các chuyên gia khoa ICU, khoa Cấp cứu tại BVĐK Hưng Thịnh với sự nhiệt huyết, tận tâm và chuyên nghiệp, cùng trang thiết mắc phải tiên tiến sẽ không nên tỷ lệ tử vong ở mức thấp nhất, tăng nguy cơ điều trị giúp cho người chứng bệnh sớm phục hồi và hạn chế di chứng.

Bài viết trên đã từng đem đến đầy đủ thông tin về triệu chứng, chẩn đoán và cách phòng ngừa ngộ độc thuốc diệt chuột. Hy vọng, đây là những thông tin hữu ích giúp cho người dân hiểu rõ về độc tính của thuốc diệt chuột gây ra ra và các cách phòng ngừa ngộ độc. Để không nên hậu quả và tử vong, khi gặp các trường hợp ngộ độc thuốc diệt chuột nên nhanh chóng gọi cấp cứu và đưa nạn nhân tới phòng thăm khám gần nhất.