Ứng dụng tế bào gốc trong điều trị ung thư hứa hẹn mang lại hữu hiệu tích cực với các chứng bệnh lý ác tính như chứng bệnh bạch cầu, u lympho, hội chứng loạn sản tủy… Liệu pháp này được kỳ vọng có tiềm năng trở thành một phần của tiêu chuẩn điều trị nhiều loại ung thư trong tương lai.
Bài viết được tư vấn bởi Trung tâm Thông tin Y khoa, trung tâm y tế Đa khoa Hưng Thịnh TP.HCM.
Tìm hiểu về tế bào gốc và chứng bệnh ung thư
Sử dụng tế bào gốc trong điều trị chứng bệnh ung thư hứa hẹn là phương pháp điều trị mang lại hy vọng mới cho người chứng bệnh ung thư.
1. Tế bào gốc là như nào?
Tế bào gốc là các tế bào chưa phân hóa hoặc đã từng phân hóa một phần, có nguy cơ mất cân bằng thành nhiều loại tế bào không không khác nhau, đồng thời tăng sinh vô thời hạn để tạo thành nhiều tế bào gốc không khác nhau hơn. Trong một dòng tế bào, đây là loại tế bào tạo ra sớm nhất, tồn tại ở cả phôi và sinh vật trưởng thành với những đặc tính riêng biệt. Tế bào gốc có trong toàn bộ các mô của cơ thể, đóng vai trò quan trọng với quá trình giữ mô và sửa điều trị các tổn thương. (1)
2. chứng bệnh ung thư là như nào?
Ung thư là tình trạng một vài tế bào trong cơ thể tiến triển mất kiểm soát, có thể tạo ra ở tất cả vị trí, tạo thành u bướu từ hàng nghìn tỷ tế bào và có thể lan rộng sang các cơ quan không không khác.
Theo cơ chế thông thường, các tế bào tiến triển và nhân lên thông qua quá trình phân chia tế bào, từ đó tạo thành các tế bào mới, thế thế cho các tế bào đã từng mắc phải già, hỏng hoặc chết đi. Ung thư xảy ra khi quá trình có trật tự này mắc phải phá vỡ, các tế bào mắc phải hỏng hoặc thất thường vẫn tiếp tục tiến triển và nhân lên mất kiểm soát.
Loại tế bào gốc nào có thể được nghiên cứu ứng dụng điều trị chứng bệnh ung thư?
Tế bào gốc từ các nguồn riêng biệt có nguy cơ tăng sinh, di chuyển và biệt hóa không không khác nhau, góp phần quyết định tính ứng dụng trong liệu pháp điều trị ung thư. 2 loại tế bào gốc có nguy cơ được nghiên cứu, sử dụng trong điều trị ung thư gồm: (2)
1. Tế bào gốc đa năng (PSC)
Tế bào gốc phôi (ESC) được phân lập từ các tế bào khối bên trong chưa phân hóa của phôi, có nguy cơ tạo ra tất cả các loại tế bào ngoại trừ những tế bào trong nhau thai. Tuy nhiên, ứng dụng của tế bào gốc phôi trong các thử nghiệm lâm sàng vẫn mắc phải hạn chế do cân nhắc về vấn đề đạo đức.
Năm 2006, việc phát minh ra các yếu tố Yamanaka để tạo ra tế bào gốc đa năng (iPSC) từ các tế bào soma trong nuôi cấy đã từng đánh dấu bước đột phá trong sinh học tế bào. Loại tế bào gốc đa năng này có cùng tính với tế bào gốc phôi, khắc phục được những hạn chế mối quan hệ tới vấn đề đạo đức nêu trên.
Cho tới nay, cả tế bào gốc phôi người (hESC) và tế bào gốc đa năng (iPSC) đều là nguồn tạo ra tế bào T và tế bào NK, đóng vai trò quan trọng với việc sản xuất vắc-xin chống ung thư. Đây cũng là một ví dụ điển hình cho việc nghiên cứu ứng dụng tế bào gốc trong điều trị ung thư.
2. Tế bào gốc trưởng thành (ASC)
Tế bào gốc trưởng thành có thể tạo ra nhiều loại tế bào chuyên biệt của mô và cơ quan. Trong số đó, tế bào gốc tạo máu (HSC), tế bào gốc trung mô (MSC) và tế bào gốc thần kinh (NSC) có thể được sử dụng trong nghiên cứu điều trị ung thư. Cụ thể như sau:
- Tế bào gốc tạo máu (HSC): Tế bào gốc tạo máu nằm trong tủy xương, có thể tạo thành tất cả các tế bào máu trưởng thành trong cơ thể. Cho tới nay, việc truyền tế bào gốc tạo máu có nguồn gốc từ máu dây rốn là kỹ thuật duy nhất của tế bào gốc được FDA (Cục quản lý thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ) chấp thuận trong điều trị chứng bệnh đa u tủy, chứng bệnh bạch cầu và một vài loại rối loạn hệ thống máu.
- Tế bào gốc trung mô (MSC): Tế bào gốc trung mô được tìm xuất hiện trong nhiều mô và cơ quan, đóng vai trò quan trọng trong việc sửa điều trị, tái tạo mô. Loại tế bào này có nguy cơ tăng sinh nhanh chóng và tạo ra một vài loại tế bào chuyên biệt trong ống nghiệm, ví như tế bào xương, tế bào mỡ, tế bào sụn. Với đặc tính sinh học đặc biệt, tế bào gốc trung mô được sử dụng rộng rãi để hỗ trợ điều trị nhiều loại ung thư.
- Tế bào gốc thần kinh (NSC): Tế bào gốc thần kinh trước hết có trong hệ thần kinh trung ương, có thể tự tái tạo và tạo ra các tế bào thần kinh cũng như tế bào thần kinh đệm mới. Loại này đã từng được nghiên cứu thử nghiệm trong điều trị ung thư vú, phổi, tuyến tiền liệt nguyên phát và di căn.
Ngoài ra, tế bào gốc ung thư (CSC) còn được gọi là tế bào không khác gốc/ tiền thân chưa trưởng thành của tế bào u bướu hoặc tế bào khởi phát u bướu, được tạo ra bởi các đột biến biểu sinh trong tế bào gốc thường thì hoặc tế bào tiền thân. Loại tế bào này được tìm xuất hiện trong mô u bướu, đóng vai trò quan trọng trong sự tiến triển, di căn và tái phát chứng bệnh ung thư. Do đó, việc nhắm mục tiêu vào tế bào gốc ung thư có thể hứa hẹn giúp cho điều trị nhiều loại u bướu ác tính không không khác nhau.
chứng bệnh ung thư nào có thể điều trị bằng tế bào gốc?
Tế bào gốc có điều trị được ung thư không? Ghép tế bào gốc có thể được sử dụng trong điều trị các chứng bệnh ung thư tác động tới tế bào máu, ví như: chứng bệnh bạch cầu, u lympho, u tủy đa và hội chứng loạn sản tủy. Ngoài ra, điều trị u nguyên bào thần kinh, u nguyên bào Ewing, u bướu não tái phát ở trẻ nhỏ, u bướu tế bào mầm và ung thư tinh hoàn bằng tế bào gốc cũng đang được các nhà khoa học nghiên cứu, kỳ vọng mang lại hữu hiệu tích cực. (3)
Trong một tỷ lệ, ghép tế bào gốc có thể còn được nghiên cứu sử dụng cho các chứng bệnh rối loạn máu không không khác, ví như: thiếu máu bất sản, chứng bệnh hồng cầu hình liềm và các chứng bệnh tự miễn. Cấy ghép tế bào gốc cho các loại ung thư không không khác đang được nghiên cứu hoặc thử nghiệm lâm sàng.
Cách điều trị ung thư bằng tế bào gốc được thực hiện như thế nào?
Nếu được chỉ định điều trị, tế bào gốc máu khỏe mạnh có thể được truyền vào tĩnh mạch người chứng bệnh thông qua một cây kim. toàn bộ các tế bào gốc tạo máu được sử dụng trong liệu pháp này đều được lấy từ máu. Một tỷ lệ cũng có thể lấy từ tủy xương (ghép tủy xương) hoặc dây rốn (máu được thu thập khi em bé chào đời).
Khi truyền vào máu, các tế bào gốc sẽ di chuyển sang tủy xương để thế thế các tế bào đã từng mắc phải phá hủy. Tế bào gốc có thể là tự thân (tế bào gốc lấy từ cơ thể người chứng bệnh) hoặc nhận từ người hiến tặng.
Quy trình thực hiện liệu pháp tế bào gốc trong điều trị ung thư
Ứng dụng tế bào gốc trong điều trị ung thư, nếu được chỉ định tại các địa điểm y tế được cấp phép, có thể được thực hiện theo quy trình như sau: (4)
- nhận xét và thử nghiệm trước khi cấy ghép
- Xác định loại ghép phù hợp: Cân nhắc lựa chọn lựa giữa ghép tự thân (tế bào gốc được lấy từ hàng đầu cơ thể người chứng bệnh), ghép đồng loại (tế bào gốc lấy từ anh em sinh đôi của người chứng bệnh) và ghép dị loại (tế bào gốc lấy từ người hiến tặng có quan hệ họ hàng, không có quan hệ họ hàng hoặc từ máu dây rốn).
- Lấy tế bào gốc từ người chứng bệnh hoặc người hiến tặng, ví dụ:
- Tế bào gốc máu được lấy từ cơ thể người chứng bệnh thông qua quá trình lọc máu: Máu được lấy từ tĩnh mạch và tuần hoàn qua một máy để chiết tách tế bào gốc, cuối cùng trả lại máu và huyết tương còn lại cho người chứng bệnh.
- Tế bào gốc tủy xương được lấy từ người hiến tặng trong phòng tiểu phẫu: Chọc một cây kim vào tủy xương để thu thập tế bào gốc. Người hiến tặng có thể cảm xuất hiện đau đớn sau khi thực hiện thủ thuật này.
- Điều trị điều hòa: Sử dụng hóa trị và/hoặc xạ trị để tiêu diệt các tế bào chứng bệnh trong cơ thể của người chứng bệnh, đồng thời tạo không gian trong tủy xương để các tế bào gốc được cấy ghép sinh sôi.
- Truyền tế bào gốc khỏe mạnh vào cơ thể người chứng bệnh: Bác sĩ tiến hành cấy ghép tế bào gốc vào cơ thể người chứng bệnh thông qua truyền tĩnh mạch.
- Ghép và phục hồi: Các tế bào gốc được cấy ghép bắt đầu tiến triển và sinh sản các tế bào máu khỏe mạnh. Thời gian quá lâu tùy từng trường hợp, có thể vài tuần. toàn bộ người chứng bệnh đều ở lại trung tâm y tế trong thời gian này để kiểm soát nhiễm trùng và theo dõi tác dụng phụ.
- Chăm sóc sau ghép: Bác sĩ kiểm tra, theo dõi thường xuyên để phát hiện sớm các trường hợp có dấu hiệu của tình trạng ghép chống vật chủ (GVHD), đồng thời theo dõi quá trình phục hồi hệ thống miễn dịch của người chứng bệnh, các hệ lụy mối quan hệ tới hóa trị hoặc xạ trị và ung thư tái phát (tái phát).
Tỉ lệ thành quả của phương pháp điều trị ung thư bằng tế bào gốc
Các nhà khoa học chứng tỏ, tỷ lệ thành quả của liệu pháp tế bào gốc trong điều trị các chứng bệnh ung thư mối quan hệ tùy thuộc vào từng tình trạng chứng bệnh. Trong điều trị một vài loại ung thư máu, cấy ghép tế bào gốc có tỷ lệ thành quả tầm khoảng 60 – 70%. 79% người chứng bệnh mắc phải u tủy đa có thể sống sau ba năm ghép tủy. tầm khoảng 92% số người mắc phải u lympho Hodgkin được ghép tế bào gốc có thể sống sau 3 năm điều trị. Tỷ lệ này có thể đạt mức 72% ở những người mắc phải u lympho không Hodgkin. (5)
Ưu điểm của ứng dụng tế bào gốc trong điều trị ung thư
Công nghệ tế bào gốc hứa hẹn có tiềm năng mở ra những nguyên nhân mới cho liệu pháp điều trị ung thư. Việc tích hợp kỹ thuật di truyền với tế bào gốc có thể khắc phục những nhược điểm lớn của liệu pháp hóa trị, ví như độc tính với các tế bào khỏe mạnh.
Các phương pháp điều trị ung thư truyền thống như hóa trị, liệu pháp miễn dịch, xạ trị và tiểu phẫu đều tập trung vào việc tiêu diệt tế bào ung thư. Điều này có thể gây nên ra tình trạng kháng thuốc và ung thư tái phát. Trong khi đó, liệu pháp tế bào gốc nhằm biệt hóa tập trung vào mục tiêu đưa các tế bào ác tính trở thành tế bào thường thì.
Hạn chế của việc sử dụng tế bào gốc điều trị ung thư
Mặc dù tế bào gốc có nhiều lợi thế khi sử dụng trong liệu pháp điều trị ung thư nhưng mà vẫn còn tồn tại một vài thách thức, hạn chế nhất định. ví như, nhiều liệu pháp tế bào gốc hiện tại nếu không sử dụng phối hợp với các loại thuốc không không khác sẽ không thể loại bỏ u bướu. Ngoài ra, một vài liệu pháp tế bào gốc còn đi kèm lo ngại có nguy cơ thúc đẩy sự tiến triển của u bướu.
Lưu trữ tế bào gốc bảo hiểm điều trị ung thư trong tương lai
Lưu trữ tế bào gốc được xem là một phương án đầu tư cho sức khỏe. Các tế bào gốc được thu thập và bảo quản có thể được sử dụng để điều trị các chứng bệnh lý nghiêm trọng trong tương lai, gồm ung thư. Hiện nay, đã từng có hơn 40.000 ca ghép tế bào gốc từ máu dây rốn được tiến hành trên toàn thế giới để điều trị nhiều chứng bệnh. Điều này đã từng khẳng định tầm quan trọng cũng như giá trị khoa học của việc thu thập, bảo quản tế bào gốc từ máu, mô dây rốn.
Tiếp tục với những nghiên cứu sâu hơn, liệu pháp tế bào gốc được kỳ vọng có thể trở thành một phần của tiêu chuẩn điều trị nhiều loại ung thư.
Tìm hiểu thêm: Các chứng bệnh có thể điều trị bằng tế bào gốc phổ quát.
Để đặt lịch thăm kiểm tra, điều trị chứng bệnh tại Hệ thống trung tâm y tế Đa khoa Hưng Thịnh, Quý khách vui lòng liên hệ:
HỆ THỐNG trung tâm y tế ĐA KHOA Hưng Thịnh
Vừa rồi là bài viết tổng hợp thông tin về nghiên cứu ứng dụng tế bào gốc trong điều trị ung thư, những kỳ vọng, hứa hẹn của phương pháp điều trị ung thư bằng tế bào gốc… Hy vọng đây sẽ là nguồn thông tin hữu ích cho những ai quan tâm tới các vấn đề mối quan hệ tới sức khỏe.
