Dấu hiệu, nguyên nhân và cách chẩn đoán chứng bệnh

Ung thư hậu môn là một trong những loại ung thư ít thường gặp. Theo số liệu từ Globocan 2020, trên thế giới có tầm 50.865 ca mới mắc và 19.293 ca tử vong do ung thư hậu môn. Tại Việt Nam, ung thư hậu môn đứng thứ 25 trong các loại ung thư thường gặp với hơn gần 579 ca mới mắc, 321 trường hợp tử vong mỗi năm và tỷ lệ mắc là 1,45/100.000 dân.

Ung thư hậu môn là như nào?

Ung thư hậu môn là tình trạng các tế bào ở lớp niêm mạc (lớp lót bên trong ống hậu môn) phân chia mất kiểm soát, trở nên các u bướu. Nếu không được phát hiện và điều trị sớm, các tế bào ung thư có thể di căn tới các cơ quan xa trong cơ thể (di căn). (1)

Về giải phẫu học, ống hậu môn dài tầm 3-4cm, từ bờ ngoài hậu môn tới vòng nối hậu môn – trực tràng. Đường lược nằm trong ống hậu môn và phân ranh giới hai loại mô học: phía trên đường lược là kiểu niêm mạc của đại trực tràng, phía dưới đường lược là biểu mô gai không sừng hóa. Ngay tại đường lược là biểu mô chuyển tiếp. Giới hạn của hậu môn là một rìa da cách quanh hậu môn 5cm đường kính.

Dẫn lưu hạch bạch huyết: phần trên đường lược được dẫn lưu dọc theo bó mạch trĩ tới hạch cạnh trực tràng và hạch chậu trong; phần dưới đường lược và bờ ngoài hậu môn được dẫn lưu tới hạch bẹn.

Phân loại ung thư hậu môn

Ung thư hậu môn thường được chia thành 2 nhóm Tùy thuộc vào vị trí bướu xuất hiện đầu tiên, gồm:

• Ung thư ống hậu môn (trên rìa hậu môn).
• Ung thư da quanh hậu môn (dưới rìa hậu môn).

Phần lớn các trường hợp ung thư ống hậu môn là ung thư biểu mô tế bào gai, sau đó tới ung thư biểu mô tuyến từ trực tràng thấp, bướu hắc tố và các loại bướu thường ít gặp không tương tự. Các ung thư ở rìa hậu môn có thể xếp vào nhóm ung thư da và điều trị tương tự như một trường hợp ung thư da.

• Ung thư biểu mô tế bào gai: thường gặp ở lứa tuổi trung tuổi, nữ nhiều hơn nam với dấu hiệu lâm sàng có xuất huyết tiêu hóa thấp, đau đớn tầng sinh môn hoặc sờ xuất hiện khối tại chỗ.
• Ung thư biểu mô tế bào chuyển tiếp (cloacogenic carcinoma): chiếm 25%, khối bướu xuất phát từ những tế bào gần tương tự như tế bào gai.
• Ung thư biểu mô tuyến: Thường là tổn thương xâm lấn từ trên xuống của ung thư trực tràng hoặc từ lớp biểu mô trụ của vùng chuyển tiếp, rất hiếm khi xuất phát trực tiếp từ các ống tuyến tại hốc hậu môn.
• Ung thư biểu mô tế bào đáy: rất hiếm, được chẩn đoán và điều trị như ung thư tế bào đáy của da.
• Ung thư biểu mô kiểu mụn cóc: là một biến thể thường ít gặp và thường được xem là trung gian giữa bướu nhú (condyloma) và ung thư biểu mô tế bào gai.
• Ung thư hắc tố (melanoma): tương đối hiếm, thường mắc phải nhầm lẫn với đám rối tĩnh mạch sa và dẫn tới chẩn đoán muộn.
• Bướu mô đệm đường tiêu hóa (GIST): GIST ống hậu môn gặp ở nam nhiều hơn nữ và ở lứa tuổi trên 40. Nguy cơ tái phát muộn và di căn xa tới gan, phổi và xương.
• Bướu thần kinh nội tiết: không thường gặp, tiên số lượng thường xấu. Khối bướu thường xuất phát từ phía trên hậu môn, tiến triển nhanh và thường di căn xa.

Dấu hiệu ung thư hậu môn bạn không nên xem nhẹ

Triệu chứng ung thư hậu môn thời kỳ đầu thường không rõ ràng và không đặc hiệu. người mắc chứng bệnh ung thư hậu môn có thể gồm các triệu chứng sau: (2)

• ngứa ngáy quanh hậu môn;
• có máu từ hậu môn: máu thường đỏ tươi, có thể là rỉ máu đỏ tươi;
• Nổi một khối quanh hậu môn;
• đau đớn rát, không dễ chịu quanh hậu môn: cảm giác đau đớn tức nặng vùng hậu môn;
• Cảm giác liên tục muốn đi đi đại tiện;
• Rối loạn tiêu hóa: táo bón thường tiêu chảy;
• thế đổi khuôn phân.

Phần lớn người mắc chứng bệnh được chẩn đoán ở thời kỳ tiến triển do người mắc chứng bệnh tới muộn hoặc không được thăm kiểm tra hậu môn trực tràng bởi các chuyên gia chuyên khoa.

Ai có nguy cơ mắc phải ung thư hậu môn?

Theo thống kê, có 80% trường hợp chẩn đoán mới ung thư hậu môn đều gặp ở những người trên 60 tuổi. trong số đó trước 35 tuổi, nam giới có tỷ lệ mắc chứng bệnh cao hơn so với nữ giới. Tuy nhiên với những người trên 50 tuổi, tỷ lệ mắc ở nữ giới cao hơn. Và cũng theo thống kê, nam giới độc thân có tỷ lệ mắc ung thư hậu môn cao gấp 6 lần nam giới từng lập gia đình.

Cho tới nay, nguyên nhân gây ra ung thư hậu môn vẫn chưa được xác định chuẩn xác do có nhiều nhóm nguy cơ được tìm xuất hiện ở người mắc chứng bệnh. một vài nguyên nhân có thể gặp gồm: (3)

• Suy suy giảm miễn dịch: người suy suy giảm miễn dịch như HIV, người ghép tạng, người dùng các thuốc ức chế miễn dịch có nguy cơ mắc ung thư hậu môn cao.
• Quan hệ tình dục không sử dụng biện pháp bảo vệ (qua đường hậu môn hoặc có nhiều bạn tình): tiến hành tăng nguy cơ nhiễm virus u nhú ở người HPV và ung thư hậu môn.
• Nhiễm virus u nhú ở người HPV: Các nghiên cứu từng chứng minh nhiễm HPV là yếu tố nguy cơ của ung thư hậu môn. Quan hệ tình dục với người nhiễm virus u nhú ở người HPV là đường lây truyền truyền thường gặp nhất.
• Hút thuốc lá: Đây là yếu tố nguy cơ tác động tới toàn bộ cơ thể, trong số đó có ống hậu môn. Người hút thuốc lá nguy cơ mắc phải ung thư hậu môn tăng gấp 8 lần so với người không hút thuốc.
• Rò hậu môn nhiều ngày: Đây là tình trạng lỗ rò thông thương giữa ống hậu môn và da bên ngoài. Lỗ rò thường xuyên chảy dịch, phân gây ra kích thích các mô xung quanh lỗ hậu môn.

Các thời kỳ chứng bệnh ung thư hậu môn

Giải mã phân thời kỳ T, N, M theo AJCC (phiên bản 9, năm 2022) trong ung thư hậu môn. Đây là hệ thống phân đoạn ung thư giúp cho bác sĩ lập kế hoạch điều trị phù hợp, đồng thời đưa ra tiên số lượng tùy thời kỳ chứng bệnh.

Theo Ủy ban Liên Hợp Ung thư Hoa kỳ (AJCC), các thời kỳ TNM cho ung thư hậu môn được thể hiện như sau:

• T (Tumor) = khối bướu: kích thước, tình trạng xâm lấn của khối bướu nguyên phát.
• N (Node) = hạch: tình trạng di căn hạch bạch huyết.
• M (Metastasis) = di căn xa: di căn xa tới các cơ quan không tương tự của cơ thể (gan, phổi…).

thời kỳ ung thư	T (Bướu)	N (Hạch)	M (Di căn xa)	Ghi chú
1	T1	N0	M0	● Tx: Bướu nguyên phát không thể phản hồi. ● T0: Không có bằng chứng về bướu nguyên phát . ● T1: Bướu có kích thước ≤2cm. ● T2: Bướu có kích thước >2cm nhưng mà ≤5cm. ● T3: Bướu có kích thước >5cm. ● T4: Bướu có kích thước bất kỳ nhưng mà có xâm lấn vào các cơ quan lân cận như: âm hộ, niệu đạo, bọng đái (sự xâm lấn trực tiếp lên thành trực tràng, da quanh hậu môn, mô dưới da, cơ thắt hậu môn không được xem là T4). ● Nx: Hạch vùng không thể phản hồi. ● N0: Không có hạch vùng mắc phải di căn. ● N1: Có di căn hạch vùng. ○ N1a: Di căn hạch bẹn. hạch cạnh trực tràng, hạch mạc treo trực tràng trên, hạch chậu trong, hạch bịt. ○ N1b: Di căn hạch chậu ngoài. ○ N1c: Di căn hạch chậu ngoài với bất kỳ N1a nào. ● cM0: Không di căn xa. ● cM1: Có di căn xa. (*) ● pM1: Có di căn xa ở vi thể. (*) (*): c = clinical, p = pathological.
2A	T2	N0	M0
2B	T1, T2	N1	M0
3A	T3	N0, N1	M0
3B	T4	N0	M0
3C	T4	N1	M0
4	T bất kỳ	N bất kỳ	M1

Ung thư hậu môn sống được bao lâu?

Thống kê từ chương trình SEER (Surveillance, Epidemiology, and End Results: Chương trình Giám sát, Dịch tễ học và Kết quả cuối cùng của Viện Nghiên cứu Ung thư Hoa Kỳ) thu thập các dữ liệu từ các loại ung thư cho thấy thời kỳ ung thư được chia thành 3 thời kỳ:

• Tại chỗ: Tế bào ung thư tiến triển khu trú tại hậu môn.
• Tại vùng: Ung thư xâm lấn các cấu trúc lân cận hoặc di căn hạch bạch huyết vùng.
• Di căn xa: Ung thư di căn xa tới các hạch không phải hạch vùng, hoặc tới các cơ quan không tương tự như phổi, gan…

Theo thống kê, tỷ lệ sống còn sau 5 năm với người mắc chứng bệnh ung thư hậu môn phân theo  thời kỳ được phản hồi như sau (theo SEER 2013-2019): (4)

• Ung thư hậu môn thời kỳ tại chỗ: 83,7%.
• Ung thư hậu môn thời kỳ tiến triển tại chỗ – tại vùng: 67,7%.
• Ung thư hậu môn thời kỳ di căn: 36,2%.

Tuy nhiên tiên số lượng sống của người mắc chứng bệnh ung thư còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố không tương tự như tuổi tác, tình trạng sức khỏe, tinh thần, nguy cơ đáp ứng phương pháp điều trị…

Cách chẩn đoán chứng bệnh ung thư hậu môn

Đầu tiên, bác sĩ sẽ khai thác chứng bệnh sử về thời gian các triệu chứng xuất hiện, tiền căn nhiễm HIV, viêm đại tràng hoặc xạ trị trước kia, thói quen sinh hoạt tình dục…

Sau khi khai thác thông tin chứng bệnh sử và thói quen sinh hoạt, bác sĩ sẽ tiến hành thăm kiểm tra và đưa ra chỉ định cận lâm sàng nhằm chẩn đoán chứng bệnh ung thư hậu môn:

• kiểm tra hậu môn – trực tràng bằng tay: mục đích kiểm tra, tìm kiếm các dấu hiệu không thường thì trong ống hậu môn.
• kiểm tra hạch bẹn 2 bên.
• kiểm tra phụ khoa: với những người mắc chứng bệnh là nữ giới.
• Xét nghiệm máu: tiến hành test HIV.
• Nội soi ống hậu môn: giúp cho phản hồi trực tiếp tổn thương và sinh thiết khi có tổn thương nghi ngờ.
• Siêu âm qua ngả hậu môn: giúp cho phản hồi tình trạng hạch vùng.
• Chụp X-quang phổi, chụp cắt lớp vi tính toàn thân (CT-scan) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI): nhằm phản hồi tình trạng xâm lấn của bướu và tình trạng di căn xa.
• Chụp PET/CT: dùng để phản hồi tình trạng lan rộng của bướu, di căn hạch vùng và di căn xa. Ngoài ra còn dùng để phản hồi đáp ứng sau điều trị.

Cách điều trị ung thư hậu môn thường gặp

Các phương pháp điều trị với người chứng bệnh mắc phải ung thư hậu môn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, gồm: thể trạng sức khỏe, chứng bệnh lý đi kèm, tình trạng dinh dưỡng, giải phẫu chứng bệnh, thời kỳ ung thư, tinh thần và nguyện vọng của người mắc chứng bệnh. Hiện nay, các hướng dẫn điều trị ung thư từ Bộ Y tế và các hiệp hội ung thư trên thế giới đều nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc phối hợp nhiều phương pháp điều trị như thủ thuật, xạ trị, hóa trị… (còn gọi là điều trị đa mô thức), nhằm tối ưu hóa hữu hiệu điều trị ung thư. Đồng thời, việc đưa ra kế hoạch điều trị còn tùy thuộc từng trường hợp người mắc chứng bệnh cụ thể (cá thể hóa). (5)

Carcinoma tế bào gai:

• Ung thư ống hậu môn:
  • Hóa – xạ trị đồng thời: Phương pháp này được chỉ định với các trường hợp ung thư thời kỳ 1, 2, 3. Mục tiêu hàng đầu nên đạt được là bảo tồn cơ thắt hậu môn, với hy vọng giúp cho người mắc chứng bệnh vẫn giữ được nguy cơ đi đi đại tiện qua đường hậu môn. Tùy đáp ứng sau hóa-xạ trị mà sẽ lựa lựa chọn điều trị bước sau với các phương pháp điều trị không tương tự. Các hậu quả có thể gặp do xạ trị: mệt mỏi, phản ứng da từ nhẹ tới vừa, rối loạn tiêu hóa, cảm giác không dễ chịu khi đi vệ sinh…
  • Hóa trị: Phương pháp này được chỉ định với các trường hợp ung thư thời kỳ 4. Trong điều trị ung thư hậu môn quy trình hóa trị thường phối hợp nhiều thuốc để tiến hành tăng hữu hiệu điều trị. Tùy đáp ứng sau hóa trị mà sẽ lựa lựa chọn phối hợp thêm với các phương pháp điều trị không tương tự (hóa – xạ trị đồng thời hoặc liệu pháp miễn dịch). Các tác dụng phụ của hóa trị có thể gặp: mệt mỏi, nôn và buồn nôn, rụng tóc, tiêu chảy, chán ăn…
  • thủ thuật: Chỉ định thủ thuật ngay từ đầu rất ít gặp, có thể gồm:
    • thủ thuật mở hậu môn nhân tạo: có thể xem xét mở hậu môn nhân tạo trước khi bắt đầu hóa-xạ trị để tránh những tác dụng phụ do xạ trị; hoặc trường hợp chứng bệnh tiến triển, tái phát.
    • thủ thuật cắt cụt trực tràng đường bụng và tầng sinh môn (abdominoperineal resection – APR) trong trường hợp chống chỉ định xạ trị vùng tiểu khung (người mắc chứng bệnh từng xạ trị vùng chậu trước đó, ví dụ: ung thư cổ tử cung); hoặc chứng bệnh tiến triển, tái phát sau hóa-xạ trị.
• Ung thư da quanh hậu môn:

• • thủ thuật: Cắt rộng sang thương với diện cắt cách bướu ≥ 1cm nếu T1, N0, biệt hóa tốt, trung bình; hoặc T2 (chưa xâm lấn cơ thắt hậu môn), N0. Tùy yếu tố nguy cơ dựa trên kết quả giải phẫu chứng bệnh sau thủ thuật (diện cắt dương tính…), người mắc chứng bệnh có thể được điều trị thủ thuật lại hoặc hóa-xạ trị đồng thời.
  • Hóa-xạ trị đồng thời: Chỉ định trong toàn bộ các trường hợp T1, N0, biệt hóa kém; hoặc T2-4, N0; hoặc T bất kỳ, N1. Tùy đáp ứng sau hóa-xạ trị mà sẽ lựa lựa chọn phối hợp thêm với các phương pháp điều trị không tương tự.
  • Hóa trị: Chỉ định với các trường hợp ung thư thời kỳ 4. Trong điều trị ung thư hậu môn quy trình hóa trị thường phối hợp nhiều thuốc để tiến hành tăng hữu hiệu điều trị. Tùy đáp ứng sau hóa trị mà sẽ lựa lựa chọn phối hợp thêm với hóa-xạ trị đồng thời hoặc liệu pháp miễn dịch. Các tác dụng phụ của hóa trị có thể gặp: mệt mỏi, nôn và buồn nôn, rụng tóc, tiêu chảy, chán ăn…
• Carcinoma tuyến: chứng bệnh được khuyến cáo điều trị tương tự như một trường hợp ung thư trực tràng đoạn thấp.

Cách phòng ngừa chứng bệnh ung thư hậu môn

Hiện nay vẫn chưa có các liệu pháp phòng ngừa ung thư hậu môn đặc hiệu. một vài liệu pháp giúp cho phòng ngừa có thể gồm:

• Không hút thuốc lá.
• Quan hệ tình dục an toàn, hạn chế quan hệ nhiều bạn tình, sử dụng bao cao su khi quan hệ qua đường hậu môn nhằm hạn chế nguy cơ nhiễm HIV, HPV…
• Tiêm phòng vaccine phòng ngừa virus u nhú HPV ở người.

Chế độ dinh dưỡng cho người chứng bệnh ung thư hậu môn nên lưu ý gì?

Dinh dưỡng đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình điều trị ung thư nói chung và ung thư hậu môn nói riêng. Liệu pháp dinh dưỡng nên được thực hiện ngay từ thời điểm phát hiện ung thư và theo dõi suốt quá trình điều trị chứng bệnh. Nếu người mắc chứng bệnh có chế độ dinh dưỡng tốt, người mắc chứng bệnh có thể giữ sức khỏe, giữ cân nặng ổn định, tăng cường sức đề kháng để ngăn chặn nhiễm khuẩn, hạn chế các tác dụng phụ và nhanh khôi phục sau điều trị ung thư.

Ung thư hậu môn nên ăn gì?

• Rau có màu xanh: người mắc chứng bệnh nên bổ sung các loại rau như bắp cải, rau bó xôi… vào bữa ăn hàng ngày. Các loại rau này chứa nhiều vitamin, khoáng dinh dưỡng và dinh dưỡng xơ, axit folic và vitamin B.
• Khoai lang: Thành phần trong khoai lang chứa dinh dưỡng chống oxy hóa trong khoai lang có tác dụng ức chế vận động của tế bào ung thư. Do đó, khoai lang là thực phẩm phù hợp cho người mắc phải ung thư hậu môn.
• Các loại trái cây: một vài loại trái cây giàu vitamin nên thiết cho chứng bệnh ung thư hậu môn được gợi ý như cam, dưa hấu, dâu tây, đu đủ, bơ…
• Các loại ngũ cốc nguyên hạt: người mắc chứng bệnh ung thư hậu môn đang điều trị bằng hóa dinh dưỡng, xạ trị nên ưu tiên bổ sung ngũ cốc nguyên hạt, mang lại nhiều dinh dưỡng xơ, vitamin, sắt, magie, folate… Các dinh dưỡng này rất tốt cho sức khỏe của người mắc phải ung thư hậu môn.
• Sữa và các chế phẩm từ sữa: Sữa và những loại thực phẩm từ sữa đều rất mềm và có mùi vị thơm ngon, dễ chịu, giúp cho dễ tiêu hóa và kích thích vị giác. Hàm số lượng dinh dưỡng có trong sữa rất cao, gồm protein, canxi, vitamin D, vitamin A, vitamin B12, vitamin B2, nioxin, phốt pho, kali và magie có nguy cơ tăng cường hệ miễn dịch và nâng cao sức khỏe nhanh chóng.
• Uống đủ nước: Uống từ 1,5 – 2 lít nước mỗi ngày giúp cho người mắc chứng bệnh hạn chế tình trạng táo bón và mệt mỏi. số lượng nước hàng ngày gồm cả nước lọc, nước canh, nước ép trái cây.

Ung thư hậu môn nên kiêng ăn gì?

kết hợp với những thực phẩm nên sử dụng, một vài thực phẩm không tương tự có thể chứa nguy cơ tiềm ẩn và tác động tới quá trình điều trị của người mắc chứng bệnh ung thư hậu môn. Các loại thực phẩm này gồm:

• Thịt đỏ (thịt bò, thịt cừu, thịt dê… ): Hàm số lượng đạm cao trong các thực phẩm này có thể khiến cho người mắc chứng bệnh không dễ dàng tiêu, đầy bụng. Bạn có thể thế thịt đỏ bằng thịt trắng (thịt gà, cá…).
• Những món ăn chứa nhiều dinh dưỡng béo như: món nướng, chiên rán, xào, thịt xông khói, đồ đông lạnh, đóng hộp… dinh dưỡng béo, nhất là dinh dưỡng béo động vật có thể khiến cho dạ dày không dễ dàng tiêu hóa, ngăn cản quá trình hấp thụ dinh dưỡng dinh dưỡng.
• Đồ ngọt chứa nhiều đường như: đồ ngọt tráng miệng, nước trái cây đóng hộp có đường, kẹo, đồ uống có đường…
• Ngoài ra, không sử dụng các đồ uống chứa nhiều caffein, đồ uống có ga, bia rượu, thuốc lá…

Các lưu ý về dinh dưỡng cho người chứng bệnh ung thư hậu môn

chứng bệnh ung thư hậu môn và tác dụng phụ của các phương pháp điều trị (hóa trị, xạ trị…) có thể gây ra ra các tình trạng thế đổi vị giác, chán ăn, mệt mỏi, suy nhược… khiến cho người mắc chứng bệnh ăn uống kém, dẫn tới thiếu dinh dưỡng. một vài phương pháp có thể giúp cho người mắc chứng bệnh ăn uống hữu hiệu trong quá trình điều trị gồm:

• Ăn đúng giờ, đúng bữa.
• Ăn từ 6 tới 8 bữa nhỏ một ngày (thế vì chỉ ăn 3 bữa hàng đầu), mỗi bữa ăn cách 2-3 giờ.
• Ăn trễ, nhai kỹ thức ăn.
• Trong bữa ăn có thể uống thêm nước để tiến hành mềm thức ăn, hỗ trợ việc nuốt dễ thực hiện hơn.
• Ăn bất nói thời gian nào trong ngày ngay khi cảm xuất hiện đói và có thể ăn được.
• Ăn nhiều thực phẩm yêu thích.
• Cố gắng giữ gìn bổ sung đầy đủ các nhóm thực phẩm như từng nêu ở phần trên, nấu đa kiểu theo nhiều cách không tương tự nhau để kích thích cảm giác thèm ăn của người mắc chứng bệnh. Sử dụng các loại thực phẩm bồi bổ cơ thể theo tư vấn của bác sĩ.
• Tập thể thao thể thao hàng ngày, phù hợp với thể trạng sức khỏe của người chứng bệnh.
• Giữ chế độ sinh hoạt lành mạnh, suy nghĩ tích cực là một phương thức hỗ trợ hữu hiệu khi điều trị ung thư.

Tùy theo tình trạng hiện tại của người mắc chứng bệnh ung thư hậu môn mà có chế độ dinh dưỡng được uống không tương tự nhau.

Để tầm soát, điều trị và tư vấn chăm sóc người mắc chứng bệnh ung thư tại khoa Ung bướu, BVĐK Hưng Thịnh, Quý khách hàng có thể liên hệ qua thông tin sau:

Ung thư hậu môn tuy là loại ung thư ít thường gặp, nhưng mà ngày càng có xu hướng trẻ hóa do các yếu tố nguy cơ, thói quen sinh hoạt tình dục thiếu lành mạnh… Mỗi người mắc chứng bệnh ung thư hậu môn là một cá thể riêng biệt, không ai tương tự ai, việc lựa lựa chọn phương pháp điều trị sẽ phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố; vì vậy người mắc chứng bệnh và gia đình nên chủ động trao đổi với bác sĩ để có được các hướng dẫn điều trị phù hợp nhất.