Ung thư da là sự tiến triển thất thường, không kiểm soát của lớp tế bào biểu mô da che phủ mặt ngoài cơ thể. Việc chẩn đoán, điều trị sớm ở thời kỳ sớm có tiên số lượng sống còn sau 5 năm hơn 90%.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có 2-3 triệu ca ung thư da nhưng mà không phải u hắc tố ác tính và 132.000 ca u hắc tố ác tính. WHO cũng cảnh báo, khi nồng độ ozone cạn kiệt, bầu khí quyển ngày càng mất đi công dụng lọc và giữ an toàn, bức xạ tia cực tím từ mặt trời tới bề mặt Trái đất ngày càng nhiều, chứng bệnh ung thư da sẽ càng tăng mạnh hơn. Các nhà nghiên cứu ước tính, khi nồng độ ozone suy yếu 10% sẽ có thêm khoảng tầm 300.000 trường hợp ung thư da không hắc tố và 4.500 trường hợp ung thư da hắc tố. (1)
Ung thư da là sao?
Ung thư da là tình trạng các tế bào da tiến triển ngoài tầm kiểm soát. Đây là căn chứng bệnh phổ quát và có xu hướng thường xuyên hơn ở những người da trắng. Người da đen và da màu có tỷ lệ mắc phải ít hơn.
Tỷ lệ mắc ung thư da ác tính có mối liên quan chủ yếu tới việc tiếp xúc với ánh nắng mặt trời hoặc có tiền sử gặp phải cháy nắng. Đây là các yếu tố, nguy cơ có thể thay thế đổi, điều quan trọng là mỗi cá nhân nên sớm nhận thức việc phòng ngừa để tránh mắc phải căn chứng bệnh này.
Các loại ung thư da
Có nhiều lớp da nhưng mà lớp biểu bì (lớp trên hoặc lớp ngoài) và lớp hạ bì (lớp dưới hoặc lớp trong) là hai lớp hàng đầu. Lớp biểu bì được tạo thành từ 3 loại tế bào. (2)
- Tế bào vảy: là lớp rất mỏng và có loại phẳng tạo thành lớp trên cùng của biểu bì.
- Tế bào đáy: là lớp có loại tròn và nằm dưới tế bào vảy.
- Tế bào hắc tố: Đây là các tế bào tạo ra hắc tố, nằm ở phần dưới của lớp biểu bì. Melanin là các sắc tố thực hiện cho da có màu sắc không không khác nhau. Các tế bào hắc tố sẽ tạo ra nhiều sắc tố hơn khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Càng nhiều sắc tố thì da càng có màu sẫm hơn.
BS.CKII Ngô Trường Sơn – Phó trưởng khoa Ung bướu, BVĐK Hưng Thịnh Hà Nội chứng tỏ, ung thư da bắt đầu tại lớp da nào thì sẽ được đặt theo tên của lớp da đó. Có hai loại ung thư da: ung thư da không hắc tố và ung thư da hắc tố.
Ung thư da không hắc tố
Ung thư da không hắc tố là loại ung thư da không phải u hắc tố ác tính. Ung thư da không hắc tố gồm ung thư biểu mô tế bào vảy và ung thư biểu mô tế bào đáy. (3)
- Ung thư biểu mô tế bào vảy: Ung thư tế bào vảy là loại ung thư tác động tới các tế bào nằm ở bên ngoài cùng của lớp biểu bì, hoặc màng nhầy, hoặc phổi. Khi ung thư sinh ra trên da thì được gọi là ung thư da tế bào vảy.
- Ung thư biểu mô tế bào đáy: Là loại ung thư bắt đầu từ các tế bào đáy của da.
Ung thư biểu mô tế bào vảy và ung thư biểu mô tế bào đáy là hai loại ung thư da phổ quát nhất, xuất phát lần lượt ở lớp đáy và lớp vảy của da.
Loại ung thư này này hiếm khi gây nên tử vong nhưng mà điều trị bằng tiểu phẫu thường gây nên đau đớn và biến loại bề mặt da.
Ung thư da không hắc tố thường xảy ra nhất trên các cơ quan của cơ thể thường tiếp xúc với ánh nắng mặt trời như tai, mặt, cổ và cánh tay. Điều này cho xuất hiện rằng việc tiếp xúc với bức xạ UV trong thời gian dài, lặp đi lặp lại là một yếu tố nguyên nhân hàng đầu.
Ở những quốc gia, có thể xuất hiện mối quan hệ rõ ràng giữa tỷ lệ mắc ung thư da không phải u hắc tố ác tính ngày càng tăng, tức là tình trạng bức xạ tia cực tím cao hơn.
Ung thư da hắc tố ác tính
Đây là loại ung thư da bắt đầu từ các tế bào hắc tố. Trong tất cả các loại ung thư da, ung thư hắc tố gây nên ra nhiều ca tử vong nhất vì có xu hướng lan sang các cơ quan không không khác của cơ thể, gồm cả các cơ quan quan trọng. (4)
Việc chẩn đoán loại ung thư này có nhiều nguy cơ chuẩn xác hơn so với ung thư da không hắc tố.
Nhiều nghiên cứu chứng minh nguy cơ mắc u bướu ác tính tương quan với các đặc tính di truyền và cá nhân cũng như hành vi tiếp xúc với tia cực tím.
Các loại ung thư da ít gặp không không khác
- Ung thư da tế bào Merkel: Loại ung thư này sinh ra do sự tiến triển quá mức của các tế bào Merkel. Đây là loại ung thư ít gặp và rất nguy hiểm, vì tốc độ di căn xảy ra rất nhanh.
- Ung thư hạch da: Ung thư sinh ra khi các tế bào bạch cầu trên da tiến triển thất thường. Tế bào bạch cầu vận động giữ an toàn cơ thể khỏi nhiễm trùng và chứng bệnh lý, thuộc một phần của hệ miễn dịch.
- Kaposi sarcoma: Đây là u bướu da ác tính hầu như không bộc lộ triệu chứng trong thời kỳ sớm. Khi di căn có thể gây nên ra các u bướu hoặc mảng da màu nâu, đỏ hoặc tím. Các triệu chứng thường xuất hiện ở mặt, chân tay hoặc cơ quan sinh dục và các hạch bạch huyết.
- Dày sừng actin: Là một loại tiền ung thư da thuộc loại biểu mô tế bào vảy. Có thể tiến triển thành ác tính nếu không được can thiệp và quản lý sớm. Mảng da nhỏ có màu hồng, đỏ hoặc nâu là các triệu chứng thường gặp của ung thư da.
Dấu hiệu ung thư da
Khi xuất hiện bất kỳ đốm mới hoặc thay thế đổi nào trên da tồn tại trong hai tuần trở lên, tất cả người không nên xem nhẹ. Theo BS.CKII Ngô Trường Sơn, ung thư da thường không có triệu chứng trong thời kỳ sớm, mặc dù các triệu chứng có thể xuất hiện bất kỳ lúc nào.
Các triệu chứng ung thư da có thể gồm: (5)
- Tổn thương mới trên da hoặc thay thế đổi kích thước, hình loại hoặc màu sắc. Những thay thế đổi này có thể không không khác nhau rất nhiều nên không có cách nào để mô tả ung thư da trông như thế nào;
- gặp phải ngứa ngáy hoặc đau đớn;
- Vết loét không lành mà ra máu hoặc có vảy;
- Đỉnh da xuất hiện vết sưng sáng bóng màu đỏ hoặc màu da;
- Đốm đỏ sần sùi hoặc có vảy có thể sờ xuất hiện trên da;
- u bướu có viền nổi lên và lớp vỏ trung tâm hoặc ra máu;
- Da xuất hiện các nốt như mụn cóc;
- Da xuất hiện một vệt không khác như vết sẹo không có đường viền rõ ràng.
Ngoài ra, các triệu chứng ung thư da có thể không không khác nhau tùy thuộc vào loại ung thư da và vị trí trên da. Dưới đây là những mô tả chung về các triệu chứng không không khác nhau mối liên quan tới các loại ung thư da cụ thể.
Triệu chứng ung thư biểu mô tế bào đáy
Ung thư da thường xuất hiện trên mặt, cổ, cánh tay, chân, tai và bàn tay. Đây là những vùng tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời. Tuy nhiên, cũng có thể xuất hiện ở các khu vực không không khác.
Các dấu hiệu của ung thư biểu mô tế bào đáy có thể gồm:
- Vết sưng như ngọc trai hoặc sáp trên da;
- Mảng phẳng, sần sùi hoặc không khác sẹo trên da;
- Vết loét ra máu, không lành hoàn toàn hoặc tái phát.
Triệu chứng ung thư biểu mô tế bào vảy
Loại ung thư da này cũng có xu hướng tiến triển ở những vùng tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời. Trong một tỷ lệ, ung thư biểu mô tế bào vảy có thể tác động tới những khu vực không tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Điều này đặc biệt đúng với những người có tông màu da tối hơn.
Các dấu hiệu của ung thư biểu mô tế bào vảy có thể gồm:
- Một nốt sần cứng, đỏ;
- Tổn thương có vảy hoặc đường viền không đều;
- Tổn thương da đau đớn hoặc ngứa ngáy.
Triệu chứng u hắc tố ác tính
U hắc tố ác tính có thể xảy ra ở bất kỳ đâu trên cơ thể và có thể tiến triển từ nốt ruồi. Ở những người có tông màu da sẫm màu hơn, u hắc tố ác tính có xu hướng xuất hiện ở lòng bàn tay hoặc lòng bàn chân.
Dấu hiệu của u hắc tố ác tính thường gồm:
- Sự thay thế đổi diện mạo của nốt ruồi;
- tiến triển đốm nâu lớn, thường có các cạnh không đều;
- Tổn thương sẫm màu trên màng nhầy (mũi, miệng, bộ phận sinh dục nữ hoặc hậu môn) hoặc ngón tay và ngón chân.
Nguyên nhân ung thư da
Theo BS.CKII Ngô Trường Sơn, nguyên nhân lớn nhất gây nên ung thư da là bức xạ từ tia cực tím của ánh nắng mặt trời. Ngoài ra, ung thư da còn có thể do các yếu tố nguy cơ sau đây: (6)
- Người có nhiều nốt ruồi không điển hình: Đây là yếu tố nguy cơ cao nhất với u hắc tố ác tính ở những người có làn da trắng. U hắc tố ác tính phổ quát hơn ở những người có nước da nhợt nhạt, mắt xanh và tóc đỏ hoặc vàng;
- Người có tiền sử gặp phải cháy nắng;
- Tiếp xúc với than và các hợp dinh dưỡng asen;
- lao động ở độ cao: Tia cực tím mạnh hơn khi độ cao tăng (vì bầu khí quyển mỏng hơn ở độ cao cao hơn không thể lọc tia cực tím tốt nhất như ở mực nước biển). Những người lao động ở độ cao và ngoài trời có nguy cơ ung thư da cao hơn;
- Vĩ độ: Các tia nắng mặt trời mạnh nhất ở gần xích đạo, vì vậy những người sống càng gần xích đạo nguy cơ ung thư da càng cao;
- Tiếp xúc nhiều lần với tia X;
- Sẹo do chứng bệnh và bỏng;
- Ức chế miễn dịch, ví như ở những người từng cấy ghép nội tạng;
- Giới tính nam;
- Tuổi tác;
- Tiền sử ung thư da;
- những chứng bệnh di truyền ít gặp, ví như hội chứng nevus tế bào đáy (hội chứng Gorlin) hoặc khô da sắc tố (XP);
- Hút thuốc (thực hiện tăng nguy cơ ung thư tế bào vảy, nhất là trên môi).
Cách chẩn đoán chứng bệnh ung thư da
Để chẩn đoán ung thư da, các phương pháp thông thường nhất là thăm kiểm tra sức khỏe tổng thể, hỏi chứng bệnh sử cá nhân và gia đình. Sau đó, bác sĩ có thể nhận xét các tổn thương bằng soi da, sinh thiết và nhận xét mô chứng bệnh học.
Sinh thiết là lấy những lượng nhỏ mô để kiểm tra dưới kính hiển vi. Tổn thương da nghi ngờ được loại bỏ, thường là sau khi gây nên tê cục bộ được sử dụng để thực hiện tê khu vực. Bác sĩ cũng thường loại bỏ một vùng mô khỏe mạnh xung quanh tổn thương.
Mẫu được lấy ra trong quá trình sinh thiết sau đó được phân tích để xác định xem đó có phải là ung thư da thường không. Sau đó, các chuyên gia sẽ nhận xét các tế bào, mô và cơ quan để chẩn đoán chứng bệnh.
Cách điều trị ung thư da
BS.CKII Ngô Trường Sơn chứng tỏ, các phương pháp điều trị ung thư da có thể gồm:
tiểu phẫu
Là việc loại bỏ vùng da ung thư và có thể hóa hoặc xạ trị sau đó để ngăn các tế bào ung thư tiến triển. Có nhiều phương pháp tiểu phẫu ví như tiểu phẫu lạnh bằng nitơ lỏng, tiểu phẫu cắt đi da, tiểu phẫu Mohs, nạo và điện cực.
Hóa trị liệu
Các hóa dinh dưỡng ngăn tế bào ung thư tiến triển có thể được sử dụng qua đường uống, thoa tại chỗ hoặc tiêm tĩnh mạch. Hóa trị có thể gây nên ra các tác dụng phụ như rụng tóc, mệt mỏi, thay thế đổi nội tiết tố…
Liệu pháp quang động
Ánh sáng laser phối hợp với các loại thuốc để tiêu diệt các tế bào ung thư.
Xạ trị
Là việc sử dụng các chùm tia năng số lượng cao để chiếu vào u bướu nhằm tiêu diệt các tế bào ung thư.
Liệu pháp sinh học
Hệ thống miễn dịch của cơ thể người chứng bệnh được huấn luyện để phòng chống các tế bào ung thư.
Liệu pháp miễn dịch
Hệ thống miễn dịch của người chứng bệnh được kích thích bằng một loại thuốc để tiêu diệt các tế bào ung thư.
Chế độ dinh dưỡng cho người gặp phải chứng bệnh ung thư da
tới nay chưa có khuyến nghị hàng đầu thức nào về chế độ dinh dưỡng cho người mắc chứng bệnh ung thư da. Tuy nhiên theo BS.CKII Ngô Trường Sơn, người chứng bệnh nên hạn chế ăn các thực phẩm có thể gây nên dị ứng da để suy yếu sự kích thích khi da đang suy yếu. Tùy cơ địa mỗi người, các thực phẩm gây nên dị ứng có thể không không khác nhau, ví dụ có người gặp phải dị ứng hải sản, các loại hạt, sữa bò, những không không khác lại gặp phải dị ứng với những loại rau, quả.
Ngoài ra, người chứng bệnh nên hạn chế ăn các thực phẩm nấu sẵn, uống rượu bia, hút thuốc lá, uống nước ngọt… vì chúng không tốt cho sức khỏe nói chung.
Nếu ung thư da tác động tới vùng miệng, họng, các thực phẩm, thực phẩm mềm như cháo, súp, bún, phở… có thể có lợi.
Cách phòng ngừa chứng bệnh ung thư da
BS.CKII Ngô Trường Sơn khuyến nghị, để suy yếu nguy cơ mắc phải ung thư da, cách tốt nhất là nên tránh để da tiếp xúc thường xuyên với ánh nắng mặt trời và các nguồn bức xạ UV không không khác, như: (7)
- Hạn chế tắm nắng;
- Hạn chế đi ra ngoài vào các giờ tia cực tím vận động cao, ở Việt Nam là từ 10-14 giờ;
- Sử dụng kem chống nắng có chỉ số SPF từ 30 trở lên cho toàn thân. Nên thoa trước khi ra ngoài ít nhất 10 phút và thoa nhắc lại mỗi 30 phút một lần nếu ở ngoài trời;
- Nên mặc áo chống nắng (loại chuyên dụng chống tia UV), đội nón rộng vành;
- Nên mặc đồ sáng màu thay thế vì tối màu khi ra ngoài trời nắng vì màu đen sẽ hấp thụ tia cực tím nhiều hơn;
- Đeo kính râm, loại chống tia cực tím 100% khi ra ngoài trời nắng;
- Thăm kiểm tra sức khỏe định kỳ mỗi năm ít nhất một lần và 2 lần ở người có yếu tố nguy cơ;
- tới trung tâm y tế ngay khi xuất hiện các tổn thương trên da không rõ nguyên nhân và lâu ngày quá 2 tuần không khỏi.
Ung thư da sống được bao lâu?
Nếu điều trị ngay tại thời điểm phát hiện, ung thư da không hắc tố hiếm khi gây nên tử vong. với u hắc tố ác tính thời kỳ sớm, BS.CKII Ngô Trường Sơn chứng tỏ, tỷ lệ sống còn sau 5 năm là 90% nếu được điều trị và kiểm soát tốt. Tiên số lượng sống kém hơn nếu phát hiện và điều trị ở thời kỳ di căn.
Để liên hệ tư vấn và đặt lịch kiểm tra, tầm soát ung thư da tại trung tâm y tế Đa khoa Hưng Thịnh, bạn có thể liên hệ:
HỆ THỐNG trung tâm y tế ĐA KHOA Hưng Thịnh
Ung thư da có thể lành tính hoặc ác tính nhưng mà nên được điều trị sớm để ngăn ngừa tiến trình hóa ung thư ác tính hoặc nguy cơ di căn dẫn tới tử vong. BS.CKII Ngô Trường Sơn khuyến khích, người chứng bệnh nên tới ngay trung tâm y tế nếu trên da xuất hiện các dấu hiệu thất thường lâu ngày quá vài tuần không không còn nữa; nốt ruồi tiến triển lớn hơn, đặc biệt có sự xuất hiện của các tĩnh mạch quanh nốt ruồi… để được chẩn đoán và can thiệp sớm.
