các chuyên gia cho rằng đóng gói thực phẩm trong túi nylon hoặc hút chân không dễ tạo môi trường yếm khí sinh độc tố botulinum, gây ra ngộ độc cho người ăn.
Ngày 28/5, TS.BS Nguyễn Trung Nguyên, Giám đốc Trung tâm Chống độc, trung tâm y tế Bạch Mai, cho thấy ngộ độc thực phẩm do độc tố botulinum là loại ngộ độc kinh điển trong y văn tuy vậy trên thực tế xảy ra không thường xuyên. Yếu tố dịch tễ và các triệu chứng điển hình của chứng bệnh thường không dễ khai thác nên việc chẩn đoán xác định rất không dễ khăn.
Bạch Mai và nhiều địa điểm y tế trước đây chưa hàng đầu thức ghi nhận trường hợp nào mắc phải ngộ độc thuộc loại này. Song, năm 2020, khi chùm ca ngộ độc do ăn pate chay được phát hiện, từ đó thầy thuốc biết và lưu ý loại chứng bệnh này.
Mới nhất là 5 người ở TP Thủ Đức ngộ độc botulinum sau ăn giò lụa bán dạo và một người sau ăn mắm. chứng bệnh này cần thiết phải thuốc giải độc ngay trong 72 giờ nói từ khi mắc phải ngộ độc. Không may, Việt Nam chỉ còn hai lọ thuốc giải độc BAT, được truyền cho ba em bé. Ba người còn lại chỉ có thể điều trị hỗ trợ triệu chứng. Một tuần sau, người ăn mắm chết trước khi được truyền thuốc giải độc do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tài trợ; hai người quá “thời gian vàng” truyền thuốc giải, liệt gần như hoàn toàn.
Hai tháng trước đó, 10 người ở Quảng Nam mắc phải ngộ độc sau khi ăn cá chép muối chua, một người tử vong trong thời gian đầu nhập viện. Thời điểm đó Chợ Rẫy còn 5 lọ thuốc giải, chuyển sang cứu người.
Botulinum là một trong những độc tố mạnh nhất được nhân loại ghi nhận, sinh ra từ vi khuẩn kỵ khí C. botulinum. Liều có thể gây ra tử vong ở người được y văn ghi nhận là 1 mcg. Ở điều kiện thông thường, vi khuẩn này không thể tồn tại, tuy vậy nó có thể thích nghi và tạo ra các bào tử, tức vỏ bọc để vi khuẩn ngủ đông. Khi gặp môi trường yếm khí (không có không khí), C. botulinum sẽ tái hoạt, phá vỏ bao bào tử để sản sinh ra hoạt chất độc gọi là botulinum. Như vậy, nguy cơ bạn mắc phải nhiễm vi khuẩn này ở khắp tất cả nơi, tất cả lúc.
Mô phỏng vi khuẩn botulinum dưới kính hiển vi. Ảnh: ctpublic.org
Vì sao ca ngộ độc tăng?
Lý giải tại sao gần đây phát hiện nhiều ca ngộ độc botulinum, TS.BS Lê Quốc Hùng, Trưởng khoa chứng bệnh nhiệt đới trung tâm y tế Chợ Rẫy, cho rằng trong quá khứ vẫn tồn tại các ca ngộ độc loại này, song ngày nay nguy cơ chẩn đoán y tế tốt hơn nên phát hiện nhiều ca hơn trước. Các xét nghiệm cận lâm sàng, điều tra dịch tễ, lâm sàng, nuôi cấy phân lập vi khuẩn ngày càng tiên tiến và tiến triển, việc chẩn chứng bệnh dễ thực hiện hơn.
các chuyên gia cũng cho rằng sự thay thế đổi trong thói quen ăn uống, nấu thực phẩm so với truyền thống có thể gây ra ngộ độc nhiều hơn. Bác sĩ Nguyên ví dụ, ngày xưa gói giò chả bằng lá chuối thoáng khí, nay thay thế bằng túi nylon, bọc kín, hút chân không để bảo quản lâu ngày, vô tình tạo môi trường yếm khí sinh độc tố. Còn bác sĩ Doãn Uyên Vy, Phó Đơn vị chống độc, trung tâm y tế Chợ Rẫy, nói lưu trữ, bảo quản thức ăn không đúng cách dễ nhiễm độc. Như trước đây tất cả người nấu món ăn tươi sống và dùng trong ngày, ít nguy cơ ngộ độc. Nay, cuộc sống tiên tiến, thức ăn sẵn bán nhiều, thực phẩm tích trữ lâu ngày trong tủ lạnh, nếu khâu nấu, bảo quản không sử dụng biện pháp bảo vệ, nguy cơ ngộ độc rất cao.
Bác sĩ Vy cho rằng tình trạng ngộ độc phụ thuộc vào từng cá nhân ở từng trường hợp riêng biệt. “bất kỳ ai và khi nào đều có thể nhiễm độc tố botulinum, xảy ra khi ăn uống, qua vết thương hở”, bà Vy nói. Tùy theo độc lực mạnh thường yếu, người chứng bệnh có thời gian khôi phục lâu thường nhanh.
Cho rằng nguy cơ mắc phải nhiễm độc botulinum có thể “hên xui” tùy cá nhân và trường hợp, các chuyên gia khuyến cáo người dân cẩn trọng trong ăn uống, nấu thực phẩm. Giữ môi trường sạch, tránh bụi bẩn, đất cát bám khi nấu thực phẩm tươi sống. Không đóng kín thức ăn nếu không có thông tin và kỹ thuật tốt. cách không không khác là tạo độ chua thường độ mặn trên 5%, 5 g muối/100 g thức ăn để vi khuẩn không có môi trường tiến triển.
Khi sử dụng thức ăn, cần thiết phải xem kỹ hạn dùng. Đặc tính của các loại vi khuẩn gây ra nhiễm độc, trong số đó có botulinum, là sinh ra khí và thực hiện móp méo các thức ăn. Do đó, nếu nhận xuất hiện thực phẩm không còn mùi vị tự nhiên, vỏ đựng phồng, biến loại thì không nên ăn dù vẫn còn hạn sử dụng. tất cả thức ăn nên nấu ở 100 độ trong vòng 10 tới 15 phút để hạn chế ngộ độc.
Ăn chín uống sôi. Trường hợp món ăn phải gói kín thì không được để lâu bởi càng lâu càng kín, vi khuẩn sinh sôi gây ra độc, bác sĩ Nguyên khuyến cáo.
Bác sĩ thăm xét nghiệm cho một trong ba chứng bệnh nhi ngộ độc botulinum. Ảnh: trung tâm y tế đem lại
Dự trữ quốc gia thuốc hiếm
Vấn đề quan trọng là ngành y tế cần thiết phải có phương tiện cấp cứu sớm, nhất là thuốc giải độc. Giải độc sớm trong 48 tới 72 tiếng nói từ khi khởi phát triệu chứng, người chứng bệnh có thể thoát tình trạng liệt, không phải thở máy. Hoặc, người chứng bệnh bắt đầu thở máy 1-2 ngày (sau khi ngộ độc) mà được dùng thuốc thì trung bình 5-7 ngày có thể khôi phục và cai máy thở.
Bác sĩ Hùng cho thấy quá trình đô thị hóa, khoa học kỹ thuật tiến triển, con người tiếp xúc với nguồn độc nhiều hơn chứ không những có botulinum. Như vậy, cần thiết phải dự trữ thuốc điều trị, nói cả thuốc hiếm.
“Thuốc có sẵn thì sức khỏe người chứng bệnh trở lại thông thường sớm, ít mắc phải tác hại, bác sĩ cũng đỡ áp lực và ít tạo gánh nặng cho xã hội”, bác sĩ Hùng nói.
Đồng quan niệm, bà Phạm Khánh Phong Lan, Trưởng Ban An toàn thực phẩm TP HCM, cũng nhận định những thuốc hiếm như BAT, huyết thanh trị độc rắn cắn nếu chỉ cho các địa điểm điều trị đặt mua thì rất không dễ và số số lượng rất ít do thuốc có hạn dùng ngắn và đắt tiền, không dễ bảo quản. Chưa nói, việc mua thuốc cũng rất không dễ vì các công ty bán với số số lượng ít, lợi nhuận không nhiều.
Do đó, theo bà Lan, cách tối ưu để bảo đảm việc điều trị là phải có dự trữ quốc gia về các thuốc hiếm. Thuốc nên được Bộ Y tế dự trù 6 tháng hoặc một năm, sau đó đàm phán giá, mua về và dự trữ ở hai thành phố lớn là Hà Nội và TP HCM điều chuyển ngay khi cần thiết phải.
“Việc mua thì phải chấp nhận, nếu cả năm không dùng tới thì phải xuất hiện may mắn, tức là không có ai mắc phải ngộ độc cả, thà mất tiền như vậy còn hơn”, bà Lan cho thường.
Sáng 27/5, Bộ Y tế cho thấy đang khẩn trương tạo ra 3-6 trung tâm dự trữ thuốc hiếm. Số số lượng danh mục các thuốc dữ trự sẽ trong vòng 15-20 loại. Botulism Antitoxin Heptavalent (BAT) dùng để giải độc chấtbotulinumcũng nằm trong danh mục này.
Lê Nga – Mỹ Ý
