Dự thảo Luật chuyển giới có gì đặc biệt?

Đây là lần đầu tiên Luật chuyển đổi giới tính được xây dựng tại Việt Nam. Lãnh đạo Vụ pháp chế, Bộ Y tế, cho rằng dự thảo Luật chuyển đổi giới tính đang ở thời kỳ xây dựng Hồ sơ đề nghị Dự án Luật. Cuối tháng 6, Bộ Y tế đã từng có tờ trình đề nghị xây dựng Luật Chuyển đổi giới tính trình hàng đầu phủ kèm theo Hồ sơ đề nghị Dự án Luật. Hiện hồ sơ đã từng được lấy ý kiến thành viên hàng đầu phủ và báo cáo tại Phiên họp thường trực hàng đầu phủ tháng 8. Trong năm nay, Bộ Y tế tiếp tục chỉnh lý, hoàn thiện để trình Ủy ban thường vụ Quốc hội cho ý kiến.

Tuy vậy, trả lời VnExpress ngày 30/8, đại diện Bộ Y tế cho thường hay hiện tại cần thiết phải tập trung xây dựng các luật quan trọng hơn như xét nghiệm trị chứng bệnh, dược, đồng thời xử lý những vấn đề y tế cấp bách. Do đó, nhiều nguy cơ quá trình xây dựng Luật chuyển giới sẽ nhiều ngày hơn dự kiến.

Trước khi dự thảo này được xây dựng, 15 năm qua pháp luật Việt Nam chưa quy định thường hay công nhận việc chuyển giới bằng tiểu phẫu. Điều 36 Bộ luật Dân sự 2005 quy định trường hợp một người chỉ được quyền yêu cầu xác định lại giới tính của mình khi họ có khuyết tật bẩm sinh về giới tính hoặc giới tính chưa định hình chuẩn xác. Ngoài ra, Bộ luật Dân sự cấm hành vi thực hiện việc chuyển đổi giới tính với những người đã từng hoàn thiện về giới tính, thể hiện quan niệm không chấp nhận trường hợp chuyển đổi giới tính theo xin muốn của chủ thể.

tới năm 2015, Bộ luật Dân sự sửa đổi công nhận quyền được chuyển đổi giới tính. Cụ thể, điều 37 ghi: “Việc chuyển đổi giới tính được thực hiện theo quy định của luật. Cá nhân đã từng chuyển đổi giới tính có quyền, nghĩa vụ đăng ký thay thế đổi hộ tịch theo quy định của pháp luật về hộ tịch; có quyền nhân thân phù hợp với giới tính đã từng được chuyển đổi theo quy định của Bộ luật này và luật không không khác có sự liên quan”.

Theo bà Nguyễn Thị Kim Thúy, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội, đây là một bước tiến trong việc xóa bỏ kỳ thị với cộng đồng LGBT (đồng tính nữ – Lesbian, đồng tính nam – Gay, song tính -Bisexual và chuyển giới – Transgender). Tuy nhiên, Luật Dân sự sửa đổi như vậy song cá nhân nào được thực hiện chuyển đổi giới tính, địa điểm xét nghiệm trị chứng bệnh nào được phép thực hiện chuyển đổi giới tính, quy trình chuyển đổi giới tính như thế nào, thủ tục công nhận người chuyển đổi giới tính để thay thế đổi giấy tờ hộ tịch… thì chưa được quy định cụ thể.

“Do vậy, việc công nhận với người chuyển đổi giới tính hiện nay chưa được triển khai trong thực tiễn”, bà Thúy nói và thêm rằng môi trường pháp lý cần thiết phải được tăng lên để tạo thuận lợi cho họ trong việc tiếp cận các dịch vụ xã hội, giáo dục, y tế, việc tiến hành. Trên thực tế rất ít người được những phòng xét nghiệm lớn xét nghiệm, xác định có thất thường sinh học, như ngoại hình nam tuy nhiên có tử cung, có hai cơ quan sinh dục thể hiện cả nam lẫn nữ… thì mới được tiểu phẫu chuyển lại giới tính phù hợp với tâm sinh lý nhất.

Đây là vì sao dự thảo Luật chuyển đổi giới tính được xây dựng, theo bà Thúy, gồm 5 chương, 24 điều. So với Điều 37 của Bộ luật Dân sự sửa đổi, dự thảo có nhiều quy định cởi mở, rõ ràng, chi tiết hơn, ví dụ nêu rõ điều kiện điều trị nội tiết tố, điều kiện để được tiểu phẫu chuyển đổi giới tính….

Bà Phạm Thị Hảo, Vụ Pháp chế, Bộ Y tế, cho rằng dự thảo quy định người chuyển giới không bắt buộc phải thực hiện can thiệp y học (thuật ngữ chỉ tiểu phẫu chuyển giới), việc thực hiện can thiệp là hoàn toàn tự nguyện. Trường hợp muốn can thiệp thì phải đủ 18 tuổi trở lên, có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, đã từng điều trị nội tiết tố sinh dục liên tục trong thời gian một năm, trừ trường hợp tiểu phẫu ngực từ nữ sang nam, có đủ sức khỏe về tâm thần và thể dưỡng chất…

Theo dự thảo, để can thiệp y học chuyển đổi giới, người này phải có đơn đề nghị, giấy tờ cá nhân, giấy xác nhận tình trạng hôn nhân, giấy xác nhận đã từng điều trị nội tiết tố trong một năm liên tục. Người đề nghị nộp hồ sơ tới phòng xét nghiệm được phép thực hiện can thiệp. Lúc này, phòng xét nghiệm thành lập Hội đồng xác định giới tính để xác nhận người đề nghị có nhận diện giới không không khác giới tính sinh học hiện có. Bác sĩ sẽ xét nghiệm sức khỏe, nếu đủ điều kiện sẽ thực hiện can thiệp y học để chuyển đổi giới tính.

Thành phần của Hội đồng tối thiểu là ba người, gồm có bác sĩ lâm sàng, bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý. Ngoài ra có thể có mời thêm chuyên gia có kinh nghiệm tối thiểu 5 năm lao động trong lĩnh vực sự liên quan tới người chuyển đổi giới tính.

Những đề xuất về quyền của người chuyển giới như thế này trước đây chưa từng được đề cập. tới nay trường hợp tiểu phẫu chuyển giới phải do bác sĩ xác định là cần thiết phải thiết dựa trên cấu trúc sinh học của một người.

Lần này dự thảo cũng xác định các điều kiện được tiểu phẫu chuyển đổi giới tính và quy trình từng bước để giữ gìn an toàn cho người chuyển giới. Ví dụ, trường hợp chuyển đổi giới tính từ nam sang nữ: Điều trị nội tiết tố sinh dục một năm Sau đó mới tiểu phẫu ngực bằng kỹ thuật đặt túi ngực hoặc cấy ghép mỡ tự thân; tiểu phẫu cơ quan sinh dục như xóa bỏ dương vật, xóa bỏ tinh hoàn, tạo hình bộ phận sinh dục nữ, âm vật, âm hộ.

Trường hợp chuyển đổi giới tính từ nữ sang nam: tiểu phẫu ngực bằng kỹ thuật cắt ngực, tạo hình khuôn ngực nam giới; tiểu phẫu cơ quan sinh dục: xóa bỏ tử cung, buồng trứng và ống dẫn trứng, tái tạo niệu đạo phối hợp với tăng kích thước dương vật, tiểu phẫu xóa bỏ bộ phận sinh dục nữ, tạo hình bìu, cấy ghép mô nhân tạo gây ra cương cứng cứng thường hay tinh hoàn nhân tạo.

Sau khi đã từng can thiệp y học tại các phòng xét nghiệm được cấp phép cho loại hình tiểu phẫu này, người chuyển đổi giới tính tiếp tục giữ điều trị nội tiết tố sinh dục. Được công nhận là người chuyển giới, họ có quyền sửa đổi thông tin hộ tịch. Giới tính mới không tiến hành thay thế đổi các quyền và nghĩa vụ dân sự mà người đó đã từng xác lập trước khi được công nhận chuyển đổi giới tính, cũng như các quyền và nghĩa vụ trong quan hệ cha, mẹ, con (về mặt giấy tờ pháp lý), gồm có cả việc nhận nuôi con nuôi.

“Người chuyển đổi giới tính nam sau khi được công nhận mà mang thai, sinh con thì được hưởng chế độ thai sản theo quy định của pháp luật lao động và bảo hiểm xã hội”, bà Hảo nói và thêm rằng họ cũng được bảo đảm quyền lập gia đình theo giới tính mới. Họ thực hiện nghĩa vụ quân sự theo giới tính mới, theo quy định của pháp luật về nghĩa vụ quân sự.

tới nay, nhìn chung người thuộc nhóm LGBT chưa được cộng đồng quan tâm trong nhiều vận động, như dịch vụ xét nghiệm trị chứng bệnh, thực hiện nghĩa vụ quân sự, thậm chí gặp phải phân biệt trong những dịch vụ dân sinh như nhà vệ sinh…

Theo Bộ Y tế, ước tính có tầm 480.000 người chuyển giới tại Việt Nam, song con số thực tế cao hơn rất nhiều bởi đa số giấu kín, chưa công khai. Chu Thanh Hà, người chuyển giới nam, sáng lập viên của tổ chức IT’S T TIME (một tổ chức cộng đồng của người chuyển giới), cho rằng cộng đồng của họ phải đối mặt với kỳ thị, định kiến, phân biệt đối xử trên nhiều bình diện (gia đình, trường học, công sở, khu vực công cộng, dịch vụ y tế/xét nghiệm trị chứng bệnh…).

Trung bình có tầm ba người gặp phải tình trạng trên trong vòng 12 tháng. Ngoài ra, 86% người chuyển giới nam và 75% người chuyển giới nữ gặp phải bắt thay thế đổi diện mạo bên ngoài. Cứ ba người chuyển giới nữ thì có một người gặp phải từ chối cho thuê nhà hoặc phải chuyển chỗ ở trước khi hết hạn hợp đồng.

“Rất nhiều trường hợp cho rằng nhân viên y tế có thái độ cợt nhả, thiếu tế nhị và thiếu tôn trọng. Số số lượng phòng xét nghiệm thân thiện với người chuyển giới rất ít”, Chu Thanh Hà nói và đề nghị Luật chuyển đổi giới tính bổ sung những quy định chi tiết về xét nghiệm sức khỏe, tham vấn tâm lý cho người chuyển giới, nhất là người chuyển giới dưới 16 tuổi. Dự thảo cũng cần thiết phải mở rộng nhiệm vụ của Hội đồng xác định giới tính trong hỗ trợ tâm lý dành cho người chuyển đổi giới tính.

Lê Nga