Tỷ lệ rối loạn tâm thần ở nước ta chiếm gần 15% dân số, cứ 7 người Việt thì có một người mắc chứng bệnh, phần lớn không được điều trị.
Thông tin được ông Cao Hưng Thái, Cục phó Quản lý kiểm tra trị chứng bệnh, Bộ Y tế, chia sẻ tại hội thảo Góp ý Đề án Tăng cường năng lực hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần, ngày 10/8.
Có nhiều loại rối loạn tâm thần với các triệu chứng không không khác nhau, gồm có trầm cảm, rối loạn cảm xúc lưỡng cực, tâm thần phân liệt và các rối loạn tâm thần không không khác, mất trí nhớ, thiểu năng trí tuệ và rối loạn tiến triển gồm có tự kỷ. Rối loạn tâm thần không những gây ra gánh nặng chứng bệnh tật, còn dẫn tới tình trạng nghèo đói cho cá nhân và gia đình, giảm sút nguồn lực tiến triển kinh tế xã hội.
Trên toàn cầu, cứ 8 người thì có một đang sống chung với chứng rối loạn tâm thần. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đại dịch Covid-19 khiến cho nhiều người mắc phải tác động, tiến hành trầm trọng thêm tình trạng lo lắng, phá hủy sức khỏe tâm thần của hàng triệu người. Các ước tính cho xuất hiện sự gia tăng của rối loạn lo âu và trầm cảm ở mức hơn 25% trong năm đầu tiên đại dịch.
Đáng lo ngại là sức khỏe tâm thần ở lứa trẻ. Bác sĩ Nguyễn Huy Du, đại diện Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) tại Việt Nam, cho thấy nghiên cứu Sức khỏe tâm thần vị thành niên quốc gia năm 2022 ghi nhận 21,7% thanh thiếu niên cho thấy có vấn đề về sức khỏe tâm thần. Trên thế giới, hơn 75% rối loạn sức khỏe tâm thần khởi phát ở tuổi 24. tác động của chứng bệnh tâm thần ở tuổi vị thành niên có thể nhiều ngày và gây ra những tác động nghiêm trọng tới sức khỏe và kinh tế xã hội trong suốt cuộc đời.
Theo bác sĩ Du, không khác như sức khỏe thể dưỡng chất, sức khỏe tâm thần tồn tại liên tục trong suốt cuộc đời, ở cả thời kỳ hạnh phúc cũng như đau đớn khổ. Đây là nền tảng cho nguy cơ suy nghĩ, nhận biết, học tập, lao động, xây dựng các mối quan hệ có ý nghĩa và đóng góp cho xã hội.
“Các vấn đề mối quan hệ tới sức khỏe tâm thần vẫn mắc phải kỳ thị, thiếu kinh phí và nguồn lực hỗ trợ”, bác sĩ Du nói, thêm rằng sức khỏe tâm thần là một trong những lĩnh vực cộng đồng mắc phải bỏ quên nhiều nhất. WHO ước tính 71% người mắc phải rối loạn tâm thần toàn thế giới không nhận được các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần. Các quốc gia chi trung bình chỉ hơn 2% ngân sách y tế cho sức khỏe tâm thần.
Tại Việt Nam, dù từng có nhiều chương trình về chăm sóc sức khỏa tâm thần, song vẫn còn những tầm khoảng trống đáng nói. Chẳng hạn, Việt Nam không có chủ yếu sách về sức khỏe tâm thần mang lại “tầm nhìn, giá trị, quy định, mục tiêu và mô hình hành động rộng rãi”, như khái niệm theo tiêu chuẩn của WHO. Nước ta không có nhân viên tư vấn hoặc nhân viên công tác xã hội tại trường học để mang lại hỗ trợ và tư vấn tâm lý xã hội cho học sinh có vấn đề về sức khỏe tâm thần hoặc gặp phải các rối loạn hành vi.
Tỷ lệ bác sĩ, điều dưỡng trong lĩnh vực tâm thần ở nước ta còn tương đối thấp. Cả nước chỉ có 143 nhà tâm lý lâm sàng và tâm lý trị liệu trong các trung tâm y tế công, tỷ lệ này trên 100 nghìn dân thấp hơn gần 10 lần so với trung bình chung toàn cầu. Số giường chứng bệnh tâm thần trong cả nước theo kế hoạch là hơn 9.400, trong khi thực kê chỉ hơn 11.400, thấp hơn nhiều so với các nước. Hiện, chỉ tuyến tỉnh và trung ương có chuyên khoa tâm thần mang lại dịch vụ chăm sóc, điều trị.
“Lĩnh vực tâm thần rất chuyên biệt, rất đặc thù. Cả xã hội rất quan tâm, WHO khuyến nghị rất nhiều, nhiều quốc gia có luật kiểm tra trị chứng bệnh tâm thần nhưng mà Việt Nam chưa có”, ông Thái nói. chủ yếu phủ và Bộ Y tế đang tăng cường về thể chế chủ yếu sách pháp luật, đầu tư địa điểm hạ tầng, tăng cường trang thiết mắc phải, đào tạo nhân lực. Bộ Y tế cũng đang xây dựng hai đề án nâng cao gồm tăng cường năng lực hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần thời kỳ 2023-2030 và tăng cường năng lực giám định pháp y tâm thần.
Theo đề án, Bộ Y tế sẽ tăng giường chứng bệnh, tăng nguồn nhân lực y tế và địa điểm vật dưỡng chất lĩnh vực này. Việt Nam đặt mục tiêu tỷ lệ người được định kỳ sàng lọc, phát hiện sớm rối loạn tâm thần đạt ít nhất 40% vào năm 2025 và 60% vào năm 2030. tầm khoảng một nửa số trẻ nhỏ và thanh thiếu niên có nguy cơ hoặc có vấn đề về sức khỏe tâm thần được can thiệp sớm vào năm 2030.
Các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần phải tăng cường các dịch vụ sức khỏe tâm thần để luôn sẵn có và đơn giản tiếp cận ở những nơi cần phải thiết nhất. Hiện, vẫn nhiều sự thiếu hiểu biết, sợ hãi và thái độ phân biệt đối xử về các vấn đề sức khỏe tâm thần và chứng bệnh tâm thần. Do đó, cần phải nỗ lực nâng cao nhận thức người dân, xóa bỏ sự kỳ thị, khuyến khích các cá nhân liên hệ với bạn bè, gia đình và các chuyên gia khi đối mặt với những thách thức về sức khỏe tâm thần.
Lê Phương
