Các chuyên gia cho rằng tên gọi chứng bệnh đậu mùa khỉ có thể gây ra nhận thức sai lầm về nguồn gốc virus cũng như tạo sự kỳ thị không đáng có.
nói từ đầu tháng 8, Brazil ghi nhận nhiều trường hợp người dân ném đá vào các con khỉ marmoset và khỉ mũ do lo ngại chứng bệnh đậu mùa khỉ, dẫn tới cái chết của ít nhất 7 cá thể. Trước đó, các chuyên gia nhiều lần cho rằng khỉ không truyền nhiễm chứng bệnh đậu mùa cho người. Tình trạng bạo lực ở Brazil là một ví dụ cho xuất hiện cách đặt tên dịch chứng bệnh thiếu khéo léo có thể dẫn tới những tác động tồi tệ.
không khác với việc Cúm Tây Ban Nha năm 1918 không xuất phát từ bán đảo Iberia, sự truyền nhiễm lan của đậu mùa khỉ không mối liên quan tới loài khỉ. Trên thực tế, các nhà khoa học cho rằng động vật gặm nhấm là ổ chứa virus tiềm năng nhất. Loài gặm nhấm cũng được cho là nguồn cơn của nguồn chứng bệnh đậu mùa đã từng truyền nhiễm lan cho con người cách đây nhiều thập kỷ tại Congo. Tuy nhiên, vào năm 1958, khi các nhà khoa học lần đầu xác định virus trong một đàn khỉ ở phòng thí nghiệm, họ quyết định đặt tên nó là đậu mùa khỉ.
Đồng thời, hai chủng đậu mùa khỉ hiện có tên gọi gắn liền với vị trí địa lý: chủng virus Congo và chủng virus Tây Phi. Các nhà khoa học cho rằng tên gọi này tạo sự định kiến, kỳ thị.
Trong ba tháng nói từ khi các ca nhiễm đầu tiên được báo cáo ở châu Âu và Mỹ, chuyên gia y tế công cộng đã từng thúc giục Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đặt tên mới, giúp cho xóa bỏ nhầm lẫn, suy nhược bớt sự xấu hổ và kỳ thị ở căn chứng bệnh đang truyền nhiễm truyền chủ yếu ở nam giới có quan hệ tình dục đồng tính.
“Tên gọi rất quan trọng, độ chuẩn xác về mặt khoa học cũng vậy, nhất là với các nguồn chứng bệnh chúng ta đang cố gắng kiểm soát”, Tulio de Oliveira, nhà thông tin sinh học tại Đại học Stellenbosch ở Nam Phi, cho rằng.
Tháng 6, tiến sĩ Oliveira và hơn 20 nhà khoa học từ khắp châu Phi công bố bức thư ngỏ kêu gọi WHO nhanh chóng hành động. Họ cảnh báo sự muộn trễ có thể tiến hành trở ngại nỗ lực kiểm soát căn chứng bệnh.
Bức thư cũng lên án cách đưa tin về đợt nổi lên của phương tiện truyền thông. Họ cho rằng rằng nhiều hãng thông tấn châu Âu đã từng sử dụng hình ảnh người châu Phi để minh họa cho một làn sóng dịch hầu như chỉ tác động tới nam giới da trắng.
Nhiều bài báo mô tả đậu mùa khỉ như loại virus đặc hữu của châu Phi. Trên thực tế, trước khi nổi lên toàn cầu, đậu mùa khỉ hiếm khi truyền nhiễm truyền từ người sang người. toàn bộ các ca nhiễm chỉ xảy ra ở vùng nông thôn châu Phi, khi người dân tiếp xúc với động vật hoang dã.
WHO đã từng thừa nhận vấn đề này. Tháng 6, Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus cho rằng tổ chức sẽ lao động với các chuyên gia để tìm ra cái tên mới. tới tháng 8, WHO công khai kêu gọi đổi tên virus. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia tỏ ra mất kiên nhẫn. Họ cho rằng quá trình đổi tên tiếp diễn quá muộn, khi căn chứng bệnh đã từng lan tới 92 quốc gia. Trong cuộc họp báo, các quan chức cho rằng số ca nhiễm của tuần hai tháng 8 đã từng tăng 20% so với tuần trước đó, phần lớn tập trung ở châu Mỹ.
Một con khỉ tại Công viên Lage ở Rio de Janeiro. Ảnh: Shutterstock
Nhiều nhà khoa học bắt đầu chuyển sang sử dụng tên viết tắt như “hMPXV” và “MPV” khi nói về căn chứng bệnh này. Một nhóm chuyên gia do WHO triệu tập đã từng đồng ý đổi tên hai biến chủng đậu mùa khỉ là virus Congo và virus Tây Phi bằng chữ số La Mã (chẳng hạn Nhóm I và nhóm II).
Đậu mùa khỉ không những là sự nhầm lẫn, nhiều chuyên gia cho rằng tên gọi của hai chủng virus gợi lên những định kiến phân biệt chủng tộc, củng cố những ý niệm phản cảm về châu Phi, rằng đây là lục địa nguy hiểm, đầy dịch chứng bệnh, tiếp tay cho kỳ thị trong lĩnh vực y tế.
Tiến sĩ Ifeanyi Nsofor, chuyên gia y tế công cộng ở Nigeria, cho rằng thái độ của cộng đồng với đậu mùa khỉ gợi nhớ tới những ngày đầu của cuộc khủng hoảng AIDS. Khi ấy, châu Phi gặp phải liên đới một cách bất công, gặp phải chỉ định là nguồn truyền nhiễm lan dịch chứng bệnh, tiến hành cho nhiều người mặc cảm tìm sự trợ giúp cho về mặt y tế.
Theo tiến sĩ Nsofor, sự kỳ thị xung quanh một căn chứng bệnh có thể gây ra ra hậu quả ngấm ngầm. Các chủ yếu phủ, vì lo lắng về tác động du lịch hoặc đầu tư, có thể che giấu sự nổi lên trong nước. Sinh viên trao đổi châu Phi sinh sống ở nước ngoài sẽ gặp phải xa lánh hoặc chế giễu.
Thực tế, những cái tên gây ra tranh cãi của chứng bệnh dịch là vấn đề tồn tại từ lâu, không những ở châu Phi. Khi Covid-19 vừa xuất hiện tại Trung Quốc, căn chứng bệnh được gọi một cách không chủ yếu thức là “viêm phổi Vũ Hán” hoặc “virus Vũ Hán”. Kết quả, bạo lực với cộng đồng người Á gia tăng ở Mỹ và nhiều quốc gia không không khác.
Quy tắc đặt tên virus được thành lập năm 2015 nhằm “không nên tác động tiêu cực không cần thiết phải thiết của tên chứng bệnh với thương mại, du lịch, động vật và tránh gây ra xúc phạm cho bất kỳ nhóm văn hóa, xã hội, quốc gia, khu vực, nghề nghiệp hoặc chủng tộc nào”, WHO nêu rõ.
Tuy nhiên, dịch chứng bệnh vẫn thường xuyên được lấy tên theo vị trí địa lý, ví dụ Sốt Thung lũng Rift, Hội chứng Hô hấp Trung Đông (MERS), Ebola (đặt tên theo con sông ở châu Phi).
“Lời nói có sức nặng, có nhiều ý nghĩa. những loại thuật ngữ đôi lúc vô tình gán tội danh cho ai đó, tạo ra sự kỳ thị, tạo thái độ căm ghét, tác động tới hạnh phúc của con người”, tiến sĩ Perry N. Halkitis, nhà dịch tễ học chứng bệnh truyền nhiễm, hiệu trưởng Trường Y tế Công cộng Rutgers, nhận định.
Thục Linh (Theo NY Times)
