Các nhà khoa học vào vùng dịch ở miền Tây nước Mỹ để bẫy virus, hàng chục lần nuôi cấy và chỉnh sửa bán thành phẩm để tạo ra vaccine sởi.
Tháng 1/1954, căn bệnh sởi hoành hành ở Fay, ngôi trường nội trú dành cho nam sinh lâu đời ở Southborough, Massachusetts (Mỹ). Một bác sĩ kiêm nhà khoa học trẻ mang túi gạc vô trùng và ống tiêm tới căn bệnh xá, nói với từng học sinh đang ốm: “Chàng trai, cậu đang đứng trước thách thức của khoa học”.
Tên ông là Thomas Peebles, được John F Enders (nhà vi trùng học tại Harvard) cử tới. Enders là một trong ba nhà khoa học được trao giải Nobel về Sinh học và Y học, nhờ thăm khám phá ra virus bại liệt có thể tiến triển trong môi trường nuôi cấy không có các mô thần kinh. Thành tựu này giúp cho căn bệnh bại liệt dễ nghiên cứu hơn trong phòng thí nghiệm, mở đường tiến triển vaccine bại liệt đầu tiên.
“Bẫy” virus
Enders lấy căn bệnh sởi tiến hành mục tiêu nghiên cứu tiếp theo. Đây là loại virus dễ lây lan lan nhất, di chuyển nhanh khi xâm nhập vào cơ thể, sau đó gây nên sốt cao, phát ban, tiến hành cho người căn bệnh rất không dễ chịu. Sởi có thể gây nên viêm não hoặc viêm phổi. thỉnh thoảng, virus gây nên ra căn bệnh viêm não xơ cứng bán cấp trong lần nhiễm thứ hai, tiến hành cho người căn bệnh tử vong.
Sự trỗi dậy căn bệnh sởi ở Trường Fay không ít gặp. Giữa những năm 1950, căn bệnh sởi đã từng lây lan nhiễm cho trong vòng 500.000 người Mỹ mỗi năm, giết chết trong vòng 500 người. Ở những nơi không không khác trên thế giới, cứ hai hoặc ba năm có một trận dịch lớn và tỷ lệ tử vong cao ở các nước nghèo. Do đó, “phá” được căn bệnh sởi có thể cứu sống hàng triệu người.
Tại Trường Fay, Peebles cầm miếng gạc, giải thích cho những thiếu niên có làn da đỏ bừng, lốm đốm rằng hy vọng có thể nuôi cấy được virus sởi. Tuy nhiên, virus vẫn trơ lỳ sau nhiều tuần nuôi cấy.
Đầu tháng 2, Peebles đưa một mẫu virus vào bình thí nghiệm nuôi cấy tế bào thận của người, theo chỉ đạo của Enders. Mẫu virus này lấy từ cậu bé David Edmonston. Dưới kính hiển vi, ông nhận xuất hiện cấu trúc của các tế bào thay thế đổi, dấu hiệu cho xuất hiện virus đang tiến triển. Peebles gọi Enders tới. Để xác nhận, họ tiêm thí nghiệm trên khỉ, tiến hành cho con vật phát ban, sốt cao. Tiếp theo, họ cần thiết phải chế ngự virus.
sắp sản xuất vaccine sởi từ tế bào trứng gà. Ảnh: WHO
Thử nghiệm và sai sót
Nguyên lý của vaccine là dùng tác nhân tự nhiên, ví dụ nguồn căn bệnh đã từng suy yếu, đưa vào cơ thể để kích thích phản ứng miễn dịch. Do đó, việc “bẫy” và nuôi cấy được virus là bước rất quan trọng.
Tuy nhiên, các nhà khoa học không có công thức an toàn hoặc lộ trình tiến hành suy yếu nguồn căn bệnh để tiến triển thành kháng nguyên. Họ phải liên tục thử nghiệm và học tập từ sai lầm.
Nhóm nghiên cứu bắt đầu từ nuôi cấy virus trên màng ối xin được từ phòng thăm khám phụ sản gần đó. Tiến sĩ Samuel L Katz, một thành viên không không khác của nhóm, nhớ thành tựu nhân được virus sau 24 lần. Katz viết: “Enders tiếp tục gợi ý nếu virus tiến triển trong tế bào màng ối của con người, có thể sẽ nhân lên trong môi trường tương tự”.
Sau trong vòng 13 lần thử nghiệm trên tế bào trứng gà, nhóm thu được thành phẩm bán thực nghiệm, tiêm cho khỉ. Kết quả, virus không gây nên phát ban, không xuất hiện trong máu, tạo kháng thể trung hòa.
tới năm 1958, nhóm nghiên cứu phản hồi vaccine đủ điều kiện thử nghiệm trên người. Người đầu tiên thử nghiệm đang học tại trường công lập dành cho trẻ nhỏ trễ tiến triển, được phản hồi là có môi trường sống tồi tệ và thường chịu các đợt trỗi dậy căn bệnh truyền nhiễm thất thường.
Những thử nghiệm bước đầu cho xuất hiện sản phẩm của Enders vận động tốt nhất, có vai trò dự phòng sởi. Tại một trường học dành cho người thiểu năng trí tuệ, 23 trẻ được tiêm chủng sau đó không có triệu chứng căn bệnh sởi sau khi gặp đợt trỗi dậy dịch căn bệnh.
Tuy nhiên, việc tiêm chủng cũng gây nên ra tác dụng phụ nghiêm trọng. toàn bộ trẻ đã từng tiêm gặp phải sốt, một nửa phát ban. Tiến sĩ Maurice Hilleman, người điều hành phòng thí nghiệm nghiên cứu sinh học tế bào và virus của Công ty Dược phẩm Merck, đồng thời là người tiếp quản vaccine Enders để thử nghiệm thêm, sản xuất và phân phối thương mại, nhớ lại: “một vài trẻ sốt cao tới mức gặp phải co giật”.
Như vậy, các nhà khoa học chưa tạo ra vaccine, chỉ mang lại sự giữ an toàn cơ thể khỏi lây lan nhiễm. Để có vaccine, kháng nguyên cần thiết phải rất tốt nhất và an toàn với cơ thể người, cần thiết phải nghiên cứu thêm. Hilleman là một nhà khoa học xuất sắc, phù hợp cho công việc này.
Vaccine sởi – quai gặp phải – rubella hiện nay. Ảnh: Reuters
Hilleman đã từng mời một bác sĩ nhi khoa để nghiên cứu về gamma globulin (phần huyết tương chứa kháng thể). tới năm 1962, nhóm nghiên cứu xác định dùng số lượng nhỏ gamma globulin tiêm cùng lúc với mũi Enders đã từng tiến hành suy nhược đáng nhắc tác dụng phụ của vaccine. Nhờ đó, 85% trẻ nhỏ được tiêm chủng đã từng gặp phải sốt khi không có globulin miễn dịch, chỉ còn 5% tăng nhiệt độ sau khi tiêm.
Tuy nhiên, việc này vẫn gây nên không dễ dàng cho tiêm chủng và phân phối. Hilleman tiếp tục cải tiến chủng Enders, bằng cách thử nghiệm thêm 40 lần nữa qua quá trình nuôi cấy phôi gà. Kháng nguyên được tiến hành dịu hoàn toàn và vẫn sử dụng cho tới ngày nay, được tung ra thị trường vào năm 1968. tới năm 2000, căn bệnh sởi đã từng gặp phải loại bỏ ở Mỹ.
tuy vậy vào cuối những năm 2010, chiến dịch chống vaccine đã từng xảy ra sôi nổi, các đợt trỗi dậy virus mới xuất hiện trên khắp nước Mỹ và thu hút sự để ý của những người chưa được tiêm chủng.
David Edmonston, hiện 70 tuổi, chứng tỏ hối hận vì từng không tiêm chủng cho con. Ông nhớ lại cơn căn bệnh sởi của mình, về các cơn sốt lú lẫn, phát ban và nhà nghiên cứu đã từng tới căn bệnh xá, trao điều kiện ghi dấu ấn trong khoa học, giữ an toàn hàng triệu trẻ nhỏ trên toàn thế giới.
Edmonston chứng tỏ thật “thật xấu hổ” khi biết rằng các ca mắc căn bệnh sởi đang gia tăng trở lại, khi New York tuyên bố tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng do loại virus có thể phòng ngừa được.
Ngày nay, hơn 80% trẻ nhỏ trên thế giới được giữ an toàn nhờ tiêm tối thiểu một liều vaccine sởi. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), từ năm 2000 tới 2015, vaccine đã từng cứu sống trong vòng 17,1 triệu người.
Chi Lê (Theo Gavi, ScienceDirect)
